Informacioni me vlerësim kritik
Diku shikuar nëpër rrjetet e saja sociale, Alice sheh një lajm ku thotë që kompania në të cilën punon do të blihet nga rivali i saj më i madh. Ajo shpejt poston një përgjigje, ndan lajmin me kontaktet e saj dhe ia dërgon me email ekipit të saj në mënyrë që të mund ta diskutojnë më vonë.
Por më pas Alice ka një mendim shqetësues. Po sikur lajmi të mos ishte i vërtetë? Po sikur ajo ka ndarë një lajm “fake news”? Në fund të fundit, ajo nuk e kontrolloi burimin e lajmit.
Nëse ajo ka qenë viktimë e lajmeve të rreme dhe më pas është bërë pjesë e lajmit të rremë, si do t’i besojnë njerëzit përsëri asaj?
Për fat të mirë, ka shumëçka që mund të bëni për të shmangur të njëjtin gabim si Alice. Në këtë artikull dhe video, ne eksplorojmë se si mund t’i ndani lajmet e rreme nga ato të vërteta.
Çfarë është Fake News?
Ekzistojnë dy lloje të lajmeve të rreme:
Lajme që nuk janë të vërteta. Këto janë lajme tërësisht të shpikura dhe të krijuara për t’i bërë njerëzit të besojnë diçka të rreme, për të blerë një produkt të caktuar ose për të vizituar një faqe të caktuar.
Lajme që kanë pak të vërteta, por nuk janë 100 përqind të sakta. Për shembull, një gazetar citon vetëm një pjesë të asaj që thotë një politikan, duke mos e dhënë kuptimin e plotë se çfarë ka thënë. Kjo mund të jetë e qëllimshme, për të bindur lexuesit për një këndvështrim të caktuar, ose mund të jetë rezultat i një gabimi të pafajshëm. Si do që të jetë, kjo tërheq shpejt një audiencë dhe mund të rrënjoset si një “mit urban”.
Shënim:
Për të ngatërruar më tej gjërat, ka edhe njerëz që pretendojnë se historitë e sakta faktike janë lajme të rreme, vetëm sepse nuk pajtohen me to.
Nga vijnë lajmet e rreme?
Lajmet e rreme nuk janë asgjë e re. Por, ajo që është e re është se sa e lehtë është bërë shkëmbimi i informacionit – si i vërtetë ashtu edhe i rremë – në një shkallë masive.
Platformat e rrjeteve sociale lejojnë pothuajse këdo që të publikojë mendimet ose të ndajë lajme me botën. Problemi është se shumica e njerëzve nuk e kontrollojnë burimin e materialit që shohin në internet përpara se ta ndajnë atë, gjë që mund të çojë në përhapjen e shpejtë të lajmeve të rreme apo edhe “virale”.
Në të njëjtën kohë, është bërë më e vështirë identifikimi i burimit origjinal të lajmeve, gjë që mund ta bëjë të vështirë vlerësimin e saktësisë së tyre.
Kjo ka çuar në një vërshim lajmesh të rreme. Në fakt, një studim zbuloi se më shumë se 25 përqind e amerikanëve vizituan një faqe interneti të lajmeve të rreme në një periudhë gjashtë javore gjatë zgjedhjeve presidenciale të 2016-ës në SHBA.
Por, jo të gjitha lajmet e rreme gjenden në internet. Çdokush që nuk kontrollon faktet për lajmet para se t’i ndajnë, janë gjithashtu fajtorë për përhapjen e dezinformatave, qoftë edhe pa dashje.
Ndikimi i lajmeve të rreme në vendin e punës
Hulumtimet tregojnë se 59 përqind e njerëzve janë të shqetësuar për efektin që kanë lajmet e rreme në vendin e punës dhe me arsye të mirë!
Për shembull, disa njerëz mund të fillojnë të besojnë se nuk kanë më nevojë për prova për të mbështetur argumentet e tyre. Të tjerët fillojnë të mos i besojnë informacioneve në përgjithësi. Ndalojnë së dëgjuari raportet e industrisë dhe shkëputen nga komunikimi zyrtar në vendin e punës, duke ngadalësuar rritjen dhe zhvillimin e tyre profesional. Në fund të fundit, kjo mund të dëmtojë kulturën e të mësuarit të një organizate.
Lajmet e rreme mund të ndikojnë gjithashtu në sjellje. Njerëzit inkurajohen të shpikin justifikime, të hedhin poshtë idetë e të tjerëve, të ekzagjerojnë të vërtetën dhe të përhapin thashetheme. Kjo mund të krijojë vende pune të ndara dhe me ankth ku njerëzit janë cinikë dhe të pasigurt se kujt t’i besojnë.
Ata madje mund të fillojnë të mos kenë besim tek figurat e autoritetit nëse besojnë se i kanë gënjyer ose se informacioni me të cilin po punojnë është i dyshimtë. Kjo mund t’u shuajë njerëzve kuriozitetin, entuziazmin dhe ambicien që u nevojitet për të bashkëpunuar dhe për të qenë të suksesshëm.
Keqinformimi dhe lajmet e rreme mund të dëmtojnë gjithashtu biznesin tuaj. Rishikimet e shpikura të produkteve tuaja ose përditësimet e pasakta financiare, për shembull, mund të dëmtojnë seriozisht reputacionin.
Gjashtë mënyra për të zbuluar lajmet e rreme
Ndarja e saktë e faktit nga trillimi mund të duket e frikshme. Por arritja tek e vërteta ia vlen gjithmonë – edhe nëse nuk është ajo që dëshironi të dëgjoni! Përdorni këto gjashtë hapa për të hequr gënjeshtrat nga e vërteta:
- Zhvilloni një Mendësi Kritike
Një nga arsyet kryesore pse lajmet e rreme janë një çështje kaq e madhe është se shpesh janë të besueshme, kështu që është e lehtë të kapeni. Shumë lajme të rreme janë shkruar gjithashtu për të krijuar “vlerë shoku”, domethënë një reagim të fortë instinktiv si frika ose zemërimi.
Kjo do të thotë se është thelbësore që të mbani nën kontroll reagimin tuaj emocional ndaj historive të tilla. Në vend të kësaj, afrojuni asaj që shihni dhe dëgjoni në mënyrë racionale dhe kritike.
Pyete veten: “Pse është shkruar ky lajm? A është shkruar për të më bindur për një këndvështrim të caktuar? A më shet një produkt të caktuar? Apo po përpiqet të më bëjë të klikoj në një faqe tjetër interneti? A po ndikohem?”
2. Kontrolloni Burimin
Nëse hasni në një lajm nga një burim për të cilin nuk keni dëgjuar kurrë më parë, duhet të hulumtoni!
Kontrolloni adresën e internetit për faqen që po lexoni. Gabimet drejtshkrimore në emrat e kompanive ose shtesa të çuditshme si “.infonet” dhe “.offer”, në vend të “.com” ose “.co.uk”, mund të nënkuptojnë se burimi është i dyshimtë.
Pavarësisht nëse autori ose botuesi është i njohur apo jo, duhet të merrni parasysh reputacionin dhe përvojën e tyre profesionale. A njihen ata për ekspertizën e tyre në këtë çështje? Apo priren të ekzagjerojnë?
Keni parasysh se njerëzit që përhapin lajme të rreme dhe “fakte alternative” ndonjëherë krijojnë faqe në internet, modele gazetash ose imazhe “të doktoruara” që duken zyrtare, por nuk janë. Pra, nëse shihni një postim të dyshimtë që duket sikur është nga Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH), kontrolloni faqen e vetë OBSH-së për të verifikuar që është vërtet aty.
Mbani mend, edhe nëse e keni marrë lajmin nga miku juaj më i mirë, kjo nuk i jep autoritet shtesë – ata me siguri nuk i kanë ndjekur vetë këta hapa përpara se ta shpërndanin!
Këshillë:
Faqet e besuara të kontrollit të fakteve në internet si Snopes mund t’ju ndihmojnë të verifikoni lajme që duken shumë të mira për të qenë të vërteta.
3. Kontrollini kush tjetër po e raporton lajmin
A e ka marrë dikush tjetër lajmin? Çfarë thonë burime të tjera për të?
Shmangni kërcimin në përfundimin se të gjitha daljet e mediave kryesore (MSM) janë të rreme. Kjo mund të jetë aq e pamatur sa ndjekja e çdo thashetheme apo teorie konspirative.
Agjencitë profesionale globale të lajmeve si Reuters, CNN dhe BBC kanë udhëzime rigoroze editoriale dhe rrjete të gjera gazetarësh shumë të trajnuar, kështu që janë një vend i mirë për të filluar. Por askush nuk është i paanshëm dhe kushdo mund të bëjë një gabim, kështu që vazhdoni të kërkoni.
4. Shqyrtoni provat
Një lajm i besueshëm do të përfshijë shumë fakte – citate nga ekspertët, të dhëna nga anketa dhe statistika zyrtare. Ose rrëfime të detajuara, të qëndrueshme dhe të vërtetuara të dëshmitarëve okularë nga njerëzit në skenë. Nëse këto mungojnë, dyshoni!
A vërtetojnë provat se diçka ka ndodhur patjetër? Ose, faktet janë përzgjedhur apo “përdredhur” për të mbështetur një këndvështrim të caktuar?
5. Mos i besoni menjëherë imazheve
Softueri modern i editimit e ka bërë të lehtë për njerëzit që të krijojnë imazhe të rreme që duken reale. Në fakt, hulumtimet tregojnë se vetëm gjysma prej nesh mund të dallojnë kur imazhet janë false. Megjithatë, ka disa shenja paralajmëruese për të cilat mund të keni kujdes. Hije të çuditshme në imazh, për shembull, ose skaje të dhëmbëzuara rreth një figure.
Imazhet gjithashtu mund të jenë 100 përqind të sakta, por të përdoren në kontekstin e gabuar. Për shembull, fotot e mbeturinave që mbulojnë një plazh mund të jenë nga një plazh tjetër ose nga 10 vjet më parë, jo nga ngjarja e fundit e supozuar.
Ju mund të përdorni mjete të tilla si Google Reverse Image Search për të kontrolluar se ku e ka origjinën një imazh dhe nëse është ndryshuar.
6. Kontrollo që diçka po “tingëllon mirë”
Më në fund, përdorni sensin tuaj! Mbani në mend se lajmet e rreme janë krijuar për të “ushqyer” paragjykimet, shpresat ose frikën tuaj.
Për shembull, nuk ka gjasa që marka juaj e preferuar e stilistëve po dhuron një milion fustane falas për njerëzit që shkojnë në dyqanet e saj. Poashtu, vetëm sepse kolegu juaj beson se dy kolegë të cilët janë të martuar kanë një lidhje jashtëmartesore, nuk do të thotë se është e vërtetë.
Këshillë:
Disa lajme që do të hasni do të tingëllojnë “të gabuara”, por nuk do të jenë domosdoshmërisht lajme të rreme. Ato mund të jenë satirë të qëllimshme ose diçka që vjen nga një faqe interneti humoristike, si The Onion ose Daily Mash, për shembull.
Paralajmërim:
Nëse këto këshilla sugjerojnë se informacioni që do të transmetoni është i rremë, i pjesshëm ose keqdashës, shmangni ndarjen e tij me të tjerët – edhe nëse po i ftoni ta kontrollojnë. Një veprim i tillë mund të çojë në përhapjen e thashethemeve dhe mund të dëmtojë besueshmërinë tuaj profesionale.
Testoni njohuritë tuaja
Tani është koha për të vënë në praktikë atë që keni mësuar! Më poshtë janë pesë lajme të fundit. Por, a mund të thoni se cilat janë të vërteta dhe cilat janë të rreme? Klikoni në linqet pranë secilit për të zbuluar.
“John McCain u fotografua përkrah Osama Bin Ladenit”. E vërtetë apo e rreme?
“Guvernatori i Kalifornisë do të zhvendosë varrezat e veteranëve për të krijuar rrugën për strehim të përballueshëm”. E vërtetë apo e rreme?
“Lloji i ri i merimangës vdekjeprurëse vret pesë persona në SHBA”. E vërtetë apo e rreme?
“Zjarrfikësit detyrohen të blejnë paketë të dhënash më të shtrenjta gjatë zjarrit”. E vërtetë apo e rreme?
“Avokati personal i Presidentit Trump poston në Twitter se Hillary Clinton do të marrë ‘dhomë të lirë’ në burg”. E vërtetë apo e rreme?
Pikat kryesore
Lajmet e rreme i referohen të pavërtetave të qëllimshme, ose historive që përmbajnë disa të vërteta, por që nuk janë plotësisht të sakta, rastësisht ose projektuar.
Disa njerëz gjithashtu pretendojnë se lajmet e vërteta janë “lajme të rreme”, vetëm sepse nuk pajtohen me to. Kjo mund të çojë në injorimin e rrezikshëm të këshillave jetike.
Lajmet e rreme mund të kenë një ndikim negativ në sjelljen në vendin e punës. Për shembull, duke dëmtuar kulturën e të mësuarit dhe duke shkaktuar përhapjen e thashethemeve dhe mosbesimit. Pra, është jetike të dimë se si të ndash të vërtetën nga gënjeshtra. Ju mund ta bëni këtë duke ndjekur këto gjashtë hapa:
1.Zhvilloni një mentalitet kritik.
2.Kontrolloni burimin.
3.Shihni kush tjetër po e raporton lajmin.
4.Shqyrtoni provat.
5.Mos u besoni imazheve menjëherë.
6.Kontrolloni që diçka po “tingëllon mirë”.
Artikull i publikuar nga mindtools.com
