Metodologjia -

Metodologjia e platformës digjitale për luftën kundër dezinformatës dhe lajmeve të rrejshme – hibrid.info

Platforma hibrid.info ka për qëllim luftën kundër dezinformatës mediatike dhe fushatave të dyshimta dhe të manipuluara, të cilat cilat kanë një trend në rritje duke bërë përhapjen e informacionit të pasaktë që paraqitet si fakt, vendosjes së lajmeve të rreme dhe të pa verifikuara dhe formave të ndryshme të shkeljes së postulateve themelore të profesionit të gazetarisë që duhet të sigurojnë informacion të pavarur, objektiv dhe të vërtetë për publikun.

Në metodologjinë e punës është paraqitur baza e principeve të punës së platformës, duke përfshirë: mënyrën e zgjedhjes së përmbajtjes së artikujve dhe të mediave që monitorohen dhe vlerësohen në platformë; mënyra e vlerësimit të përmbajtjes së mediave dhe artikujve veç-e-veç; përdorimi i burimeve të hulumtimit, struktura e analizave të kontrollit të fakteve, sensibilizimin e audiencës përmes analizave dhe opinioneve për llojet e propagandave dhe dezinformatave si dhe për rolin e teknologjisë informative (TI) në shpërndarjen e këtyre lajmeve të rrejshme.

Përzgjedhja e mediave dhe burimeve për hulumtim
Përzgjedhja e mediave

Mediat që do të monitorohen nga platforma hibrid.info do të përzgjidhen sipas katër kritereve kryesore: 1) lejueshmërisë së tyre në Kosovë dhe rajon, 2) përmbajtja e mediumeve kryesore/kredibile botërore dhe citimi i tyre lidhur me hulumtimet e bëra për lajme të rreme nëpër botë, 3) vendosja dhe promovimi i artikujve dhe temave që tregojnë për etikën dhe standardet profesionale të diskutueshme si dhe 4) hulumtim rreth ndikimit të teknologjisë në shpërndarjen e propagandës, dezinformimit dhe lajmeve të rreme.

Sipas kriterit të parë, të gjitha mediat do të monitorohen të cilat, bazuar në të dhënat e disponueshme (www.alexa.com dhe burime të ngjashme) mund të thuhet se kanë lexueshmëri të konsiderueshme në Kosovë, d.m.th. janë ndër rreth 100 domain të internetit me trafikun më të lartë në Kosovë; apo në të cilat audienca kosovare ka numrin më të madh të vizitave në ato media. Sipas kriterit të dytë, do të monitorohen të gjitha mediat, të cilat zbulohet se kanë disa nga karakteristikat e mëposhtme duke kërkuar burime në internet: ato nuk kanë një shtypshkronjë dhe redaksi të treguar qartë; publikojnë përmbajtje autor ose nuk kanë një tregues të qartë nëse është bërë transmetimi përmbajtjes; pretendimet në artikuj nuk verifikohen ose vërtetohen nga burimet.

Ndërsa kriteri i katër ndërlidhet me hulumtimet se si po shfrytëzohet teknologjia informative për shpërndarje të dezinformatave dhe lajmeve të rreme, keqpërdorimi i të dhënave që bëhen përmes përdorimit të veglave të ndryshme digjitale.

Përveç burimeve në media, në këtë platrofrmë do të përdoren edhe burime tjera si profilet në rrjete sociale të figurave publike e politike të cilët krijojnë opinion publik.

burimet e analizave

Vlerësimet në platformën hibrid.info bazohen në verifikimin e pretendimeve të publikuara në media dhe vendosjen e fakteve përkatëse. Hulumtimi për gjetjen e fakteve bazohet në përdorimin e burimeve dhe metodave të besueshme, dhe secila analizë e kontrollit të fakteve (fackt-cheking) do të bazohet në burime të shprehura qartë dhe në vegëzat (linkat) e tyre. Ndër burimet që do të përdoren në hulumtim, janë si në vijim:

Të dhëna zyrtare
Të dhëna dhe informata nga ueb-faqet zyrtare të institucioneve
Burime relevante të mediave
Qëndrime zyrtarëve apo institucioneve
Hulumtim të institucioneve apo personave relevant
Mendime të ekspertëve
Të dhëna nga fack-cheking i mediave tjera
Dhe burime tjera të verifikuara

Struktura e analizës së fact-cheking

Analizat e fackt-cheking paraqesin një verifikim të pavarur të përmbajtjeve të ndryshme të mediave dhe jo vetëm. Secila analizë e tillë do të përmbajë: pretendime të treguara qartë nga njoftimet në media që shqyrtohen dhe vlerësohen; përmes një shpjegimi dhe vlerësimi të qartë të dhënë në bazë të fakteve të përcaktuara dhe metodologjisë së vlerësimit dhe duke e vendosur vegëzen artikullit origjinal ose të artikujve që janë burimi i këtyre pretendimeve.

Një analizë e kontrollit të fakteve mund të trajtojë më shumë se një artikull origjinal, për sa kohë që ata merren me të njëjtën temë dhe përcjellin pretendime nga njëri-tjetri.

Çdo artikull origjinal që është analizuar, përmban elementët e mëposhtëm në faqen e internetit hibrid.info, të cilat sigurojnë ruajtjen e përhershme të përmbajtjes së vlerësuar në formën e saj origjinale, në rast se pas verifikimit ai hiqet ose ndryshohet nga autorët:

Teksti origjinal i titullit të artikullit, kreu dhe teksti i artikullit, të kopjuar në formën e një postimi në hibrid.info, si dhe URL-në e artikullit origjinal;
Artikulli origjinal në faqen e mediave të ruajtur në PDF, me URL origjinale të artikullit në titullin e dokumentit;

Një përmbledhje e detajuar e elementeve të një analize të fackt-check në të cilën vlerësohen pretendimet nga një artikull i mediave

Një ose më shumë deklarata mund të merren nga një artikull. Për secilën prej tyre bëhet një kontroll dhe, bazuar në të, jepet një vlerësim ku e gjithë procedura përfshinë domosdoshmërisht hapat e mëposhtëm: zgjedhjen e deklaratës që vlerësohet – verifikimin e fakteve – prezantimin e fakteve të përcaktuara – dhënien e një vlerësimi.

Në rast se deklaratat e vlerësuara transmetohen nga media të tjera, atëherë analizat, përveç artikullit origjinal, do të shoqërohen edhe me artikuj që transmetojnë një ose më shumë deklarata të vlerësuara.

Në rastin kur disa media kanë transmetuar të njëjtën artikull pa cituar burimin origjinal, ai identifikohet bazuar në përcaktimin e kohës së publikimit të përmbajtjes. Artikulli më i vjetër trajtohet si një artikull origjinal, të cilin e kanë transmetuar tërësisht ose pjesërisht mediat të tjera. Fushëveprimi dhe shpeshtësia e transmetimit të deklaratës monitorohet nga momenti i origjinës së përmbajtjes origjinale deri në momentin e publikimit të analizës, e cila është qartë e dukshme (data dhe koha e botimit të artikullit).

Nëse lind nevoja (riaktualizimi i lajmeve të vjetruara, vazhdimi i shpërndarjes intensive të lajmeve pas analizës së publikuar, etj.), analiza mund të plotësohet më pas me të dhëna të reja, me një tregues të qartë se kur, për çfarë arsye dhe në çfarë mënyre u zgjerua përmbajtja origjinale.

Deklaratat që vlerësohen zgjidhen kryesisht në bazë të asaj që paraqitet si fakt, gjithashtu përcakton mënyrën se si janë siguruar informacionet në kontekstin e standardeve profesionale të gazetarisë që duhet të sigurojnë informacion të saktë. Ndërsa platforma merret me skenën e mediave dhe me vlerësimin e pretendimeve të cilat kryesisht vijnë nga vetë gazetarët, pra personi që prodhon përmbajtjen e mediatike.

Përjashtim janë pretendimet që janë thënie të cituara ose parafrazime të palëve të treta, të cilat gjithashtu mund të jenë subjekt i vlerësimit në rastet e mëposhtme:

Deklaratat e cituara në artikull vlerësohen kur ato përfaqësojnë burimin e pretendimit të kontestuar dhe nuk trajtohen në mënyrë kritike nga gazetari. Nëse deklarata e diskutueshme përcillet në një artikull që problematizon në mënyrë kritike duke respektuar standardet e profesionit, nuk do t’i nënshtrohet vlerësimit.
Me trajtim jokritik nënkuptojmë që 1) deklarata është e diskutueshme nga pikëpamja e bazuar në fakt, por trajtohet si fakt, veçanërisht në rastet kur autori përpunon më tej tezën e paraqitur pa e kontrolluar, duke vënë në dyshim vërtetësinë e saj dhe duke ofruar prova; 2) në rastet kur deklarata është potencialisht e dëmshme për persona / grupe të caktuara, deklarata paraqitet si një fakt i vendosur pa kontaktuar me palën tjetër; 3) në rastet kur bëhet fjalë për një temë mbi të cilën ka një debat publik, deklarata paraqitet si një fakt i vërtetuar pa dhënë informacion tjetër përkatës, veçanërisht nëse ekzistojnë fakte të njohura që nuk mbështesin, ose sfidojnë tezën.
Kuptohet që, kur vlerësohen thëniet e cituara, merren parasysh deklaratat që pretendojnë të bëjnë deklarata faktike, dhe jo ato që përfaqësojnë mendime personale dhe interpretime të fenomeneve, d.m.th. deklarata që janë formuluar qartë si subjektive.
Deklarata gjithashtu mund të merret në konsideratë kur merret me një person besueshmëria e të cilit tashmë është vënë në dyshim nga kontrollet e mëparshme ose nga fakte të njohura më parë. Besueshmëria e burimit vërehet në atë masë sa është e rëndësishme për analizën e deklaratës së bërë. Këto janë, në veçanti, rastet kur burimi kryesor janë personat për të cilët është konstatuar se mashtrojnë publikun duke bërë pretendime të dëshmuara si të pasakta për temën në shqyrtim; të prezantohen rrejshëm si ekspertë në një temë ose fushë të caktuar në të cilën ata nuk kanë ekspertizë; të keqinterpretojnë pozicionin ose statusin e tyre në lidhje me një temë ose zonë të caktuar (raste kur personat e paraqesin veten si ekspert të pavarur, edhe pse ata kanë një interes personal të qartë dhe të demonstrueshëm në lidhje me njërën nga palët kundërshtare në histori); dhe kur deklarata të tilla përçohen pa kriter në mënyrë jo kritike.

Verifikimi i pretendimit, i cili përfshin aplikimin e kritereve metodologjike për vlerësimet e përdorura në platformë, dhe përcaktimin nëse (dhe cilat vlerësime) kanë të bëjnë me pretendimin përkatës. Pasi të përcaktohet zbatueshmëria e mundshme e kritereve të paracaktuara, verifikimi i secilit pretendim individual arrihet në përputhje me metodologjinë. Shembuj të kontrolleve për disa nga vlerësimet përfshijnë:

Identifikimi i një lajmi të rremë bëhet atëherë kur, hetimi përcakton nëse informacioni paraqitet në një deklaratë të veçantë faktike, apo është një deklaratë e pasaktë. Të gjitha faktet e përcaktuara nga hulumtimi, si dhe lidhja e tyre me deklaratën e dhënë, shprehen në shpjegimin e vlerësimit.
Identifikimi i raportimit të një anshëm i cili bëhet atëherë kur, personi përcakton dhe thotë se si pretendimi kontekstualizohet me neglizhencë ose shtrembërim të informacionit tjetër të rëndësishëm, ose se si favorizohet një narrativë e veçantë mbi një tjetër që është kundër tij (mosrespektimi i palës tjetër; mosveprimi i fakteve të njohura që nuk mbështesin deklaratën e deklaruar). Po ashtu, nëse artikulli përdor burime anonime, dhe: nuk ofron ndonjë provë për pretendimet e tyre, nuk thuhet qartë se pala tjetër është kontaktuar për verifikim, ose se informacioni është verifikuar nga ndonjë burim tjetër, veprime të tilla trajtohen si raportim i njëanshëm.
Identifikimi i manipulimit të fakteve i cili bëhet me anë të verifikimit dhe përcakton se ku është bërë gabim në trajtimin e fakteve, ose të interpretimit të informacionit.
Identifikimi i Spinit bëhet përmes verifikimit që bënë të mundur përcaktimin lidhjes mes pretendimit që publikohet dhe një ngjarje ose lajmi tjetër, i cili mund të përfshijë një përmbledhje të raporteve të tjera nga i njëjti medium për temën, fenomenin, ose akterët e përfshirë në një marrëdhënie të tillë. Shembuj janë rastet kur ekziston një temë aktuale ose raport i pafavorshëm për disa akterë, i cili injorohet plotësisht në një medium të caktuar; ndërsa në të njëjtën kohë vendosen përmbajtje dhe raporte që e sulmojnë atë (të favorshme për akterët e dhënë, të pafavorshëm për palën e kundërt).

Vlerësimi i cili jepet bazuar në kontrollin e sipërpërmendur

Bazuar në kontrollin e sipërpërmendur, çdo deklaratë e zgjedhur klasifikohet në njërën nga kategoritë e përcaktuara nga metodologjia, d.m.th. i jepet një vlerësim i duhur.

Secili vlerësim individual shoqërohet automatikisht me artikullin e përpunuar, si dhe me mediumin që e botoi atë. Një artikull mund të ketë më shumë se një vlerësim, në varësi të 1) sa deklarata janë vlerësuar në të dhe 2) sa procese të diskutueshme janë.

Metodologjia e vlerësimit

Vlerësimet që mund ti bëhen një deklarate apo artikulli në një medium përfshijnë:

Satira

Vlerësimi i “Satirës” përfshinë përmbajtjen e cila përdor lajme të paramenduar që përdorin satirën për të treguar realitetin. Ky është edhe një mënyrë e raportimit i cili nuk është problematik, nëse media arrin të argumentojë se bëhet fjalë për një përmbajtje satirike.

Qëllimi i përfshirjes së këtij vlerësimi në metodologji është të tregohet ky lloj i përmbajtjes në situata kur mund të pretendohet se është një raport i vërtetë i mediave dhe kur bëhet potencialisht i dëmshëm në rast të transmetimit të mëtejshëm pa arritur që të shpjegohet qartë se bëhet fjalë për tekst satirik. Pra në raste të tilla, nëse një tekst nuk arrin të sqaroj se ka përmbajtje satirike, mund te kuptohet si i vërtetë dhe, si rrjedhojë, mund të krijojë opinion të gabuar tek audienca. Mirëpo, media që boton këtë lloj përmbajtjeje nuk mund të jetë në njërën nga listat negative vetëm për shkak të publikimit të këtij lloji të përmbajtjes.

Clickbait

” Clickbait” janë ato tekste titulli i të cilave nuk kanë asnjë bazë në përmbajtjen e tekstit vijues. Tekste dhe artikuj të tillë synojnë të tërheqin vëmendjen e lexuesit apo edhe konsumatorit me një titull sensacional duke premtuar përmbajtje që nuk ekziston në të vërtetë dhe janë krijuar kryesisht nga interesi financiar, domethënë për shkak të rritjes së lexueshmërisë. Pra, ky lloj teksti ka për qëllim vetëm klikimin, i cili mund të shndërrohet në përfitim të prodhuesit të përmbajtjes.

Gabimi

Vlerësimin “Gabim” e marrin raportet në media në të cilat redaksia e mediave bënë një gabim duke publikuar informacion të pasaktë ose duke transmetuar lajme të pavërtetuara nga një burim tjetër, pa qëllimin e qartë të dezinformimit të publikut.

Raportim i njëanshëm

Vlerësim si “Raportim i njëanshëm” merr ai raport mediatik i cili vërehet qartë se bënë favorizim të fakteve, qëndrime dhe përfundime që përputhen me një narrativë të veçantë, shpesh duke mos respektuar rregullin e kontaktit me palën tjetër kur bëhet fjalë për pretendime që janë të dëmshme për reputacionin e dikujt ose të portretizuar nga akterë të caktuar me një qasje negative. Një nga format e raportimit të njëanshëm është paraqitja selektive e fakteve, ku theksohen fakte që mbështesin një tezë të caktuar, ndërsa faktet që nuk e konfirmojnë atë janë lënë pas dore.

Teoritë konspirative

Vlerësim si “Teori konspirative” marrin ato raportime mediatike të cilat shpërndajnë një përshkrim të rremë ose të paverifikueshëm të një dukurie, ngjarje ose një personi, duke e paraqitur atë si pjesë ose rezultat të një plani të fshehtë (“komplot”). Karakteristikë e këtyre raportimeve është se ato paraqesin një seri pretendimesh, të paraqitura si fakte, midis të cilave vendosen marrëdhënie shkak-pasojë, pa ofruar ndonjë provë të besueshme.

Pseudoshkencë

Vlerësim si “Pseudoshkencë” merr ai raportim mediatik që përpiqet të paraqesë disa mendime, qëndrime, vlera ose gjetje të marra nga një metodë jo-shkencore dhe ti paraqesë ato si zbulime shkencore ose fakte. Raporte të tilla shpesh keqinterpretojnë ose manipulojnë kërkimet shkencore ekzistuese, ose i referohen hulumtimeve që janë në kundërshtim me verifikimin shkencor dhe gjetjen e fakteve.

Manipulim i fakteve

Vlerësimin si “Manipulim i fakteve” marrin ato raportime mediatike që përdorin fakte të njohura si të sakta, por i interpretojnë ato në mënyrë të shtrembëruara. Këto raporte zakonisht përdorin informacion të saktë për të nxjerrë përfundime ose pretendime të pasakta, duke drejtuar kështu përfundimet e konsumatorëve të përmbajtjes së mediave në drejtim të gabuar në lidhje me kuptimin aktual të fakteve të paraqitura.

Dezinformata

Vlerësimin si “Dezinformatë” e merr ai raportim mediatik i cili në vete përmban një “miks” të burimeve të pasakta apo edhe përmbajtje gjysmë të vërtetë. Gjithashtu, ky vlerësim do të trajtojë raporte që kanë atribute të gabuara ose tituj që nuk pasqyrojnë tekstin për sa i përket saktësisë së informacionit.

Spini

Vlerësimi “Spin” i jepet një raporti mediatik me të cilin autori përpiqet të largojë vëmendjen e publikut nga disa përmbajtje ose fakte të tjera që raportohen në media në atë kohë. Karakteristikë e raporteve të tilla në media është përpjekja që ato të ndodhin kryesisht si reagim ndaj një raporti tjetër mediatik ose një ngjarje aktuale nga e cila dikush dëshiron të largojë vëmendjen, dhe e cila është e pafavorshme për disa akterë, kryesisht politikë. Ky vlerësim është pra specifik për faktin se mund të varet nga faktorë të jashtëm, siç janë rastet kur një medium i veçantë injoron lajmet e tanishme të pafavorshme nga njëra anë, dhe në të njëjtën kohë publikon përmbajtje që është e pafavorshme nga ana tjetër.

Lajm i rremë

Vlerësimin “Lajm i rremë” e marrin ato raportime mediatike që janë tërësish prodhim i një mediumi i cili në vete përmban pretendime ose informacione faktikisht të gabuara.

Përmbajtja që vlerësohet si lajm i rremë mund të përcaktohet me siguri se është krijuar dhe shpërndarë me qëllim të dezinformimit të publikut, d.m.th., për të paraqitur një pretendim që është plotësisht i rremë si fakt.

Transmetimi i lajmeve të rreme

Ky vlerësim u jepet raporteve të mediave në të cilat transmetohet përmbajtja origjinale e një mediumi tjetër, i cili përmban një lajm të rremë. Vlerësimi jepet vetëm për transmetimin e përmbajtjes që kategorizohet si lajm i rremë.

Demantimi

Vlerësimi “Demantim” është një vlerësim shtesë, i cili jepet në rastet kur media përcakton se përmbajtja e publikuar është në njërën prej kategorive të mësipërme të vlerësimeve negative, dhe në përputhje me këtë njohuri e mohon atë 1) në përputhje me faktet 2) në mënyrë të dukshme, në përputhje me parimet e botimit të mohimeve.

Media që kanë publikuar përmbajtjen origjinale të kontrolluar, nëse ata kanë publikuar informacione të kontaktit në faqet e tyre, gjithmonë do të kontaktohen për të komentuar pretendime që dëshmojnë të diskutueshme, duke i dhënë secilit prej tyre mundësinë për të korrigjuar gabimet në këtë mënyrë. Në raste të tilla, analiza e publikuar në platformën hibrid.info do të tregojë më tej se përmbajtja e vlerësuar u mohua më pas.

Censura

Etiketa “Censura” u epet përmbajtjes së atyre mediave që rezultojnë të censurohen pjesërisht ose plotësisht. Këto janë përmbajtjet që hiqen menjëherë pas botimit, pa një sqarim të qartë nga bordi redaktues. Në këtë kuptim, do të bëhet një dallim midis stilistikës dhe llojeve të tjera të azhurnimeve, duke pasur parasysh që censura kryesisht i referohet përmbajtjes që merret me ndjeshmëri politike dhe tema me interes publik, dhe të cilat janë “zhdukur” pa ndonjë arsye të qartë.

Përmbajtje e pa verifikuar

Vlerësimi “I pa verifikuar” u bëhet atyre raporteve mediatike që nuk ofrojnë informata të mjaftueshme për të konfirmuar pretendimet e bëra në raport, dhe të cilat nuk kanë mundur konfirmojnë të njëjtat për shkak të mungesës ose mos-posedimit të burimeve të besueshme.

Kontrolli dhe vlerësimi i deklaratave

Hibrid.info, përveç kontrollit dhe analizës së artikujve mediatik, bënë edhe kontrollin dhe vlerësimin e deklaratave të zyrtarëve të lartë politikë e institucionalë si dhe atyre figurave që kanë ndikim publik.

Vlerësimi i këtyre figurave, sipas metodologjisë së hibrid.info, bëhet në kategoritë e vërtetësisë, qëndrueshmërisë dhe përmbajtjes së premtimeve.

Në kategorinë e vërtetësisë, vlerësohen ato deklarata që përmbajnë thënie që lidhen me fakte objektive, saktësia e të cilave mund të përcaktohet me anë të verifikimit objektiv. Deklaratat e trajtuara në këtë kategori marrin vlerësimin – deklaratë e pavërtetë, gjysëm e vërtetë, apo edhe deklaratë e vërtetë.

Kategoria e qëndrueshmërisë gjithashtu vlerëson qëndrimet subjektive të bartësve të funksioneve publike për çështje në fushën e punës dhe kompetencave të tyre, si dhe veprimet e tyre në lidhje me pikëpamjet e shprehura.

Vlerësimi i qëndrueshmërisë jepet në bazë të një krahasimi në mes të pikëpamjeve aktuale dhe të deklaruara më parë publikisht të akterëve politikë. Nëse qëndrimet për një çështje nuk ndryshojnë gjatë angazhimit publik të personit të monitoruar, deklaratat e tilla vlerësohen si të qëndrueshme. Ndërsa nëse ka pasur një ndryshim të rëndësishëm në qëndrimet, deklaratat e tilla vlerësohen si e paqëndrueshme.

Përmbushja apo mbajtja e premtimeve, kryesisht ndërlidhet me ato parazgjedhore, të cilat monitorohen në nivelin qendror dhe atë lokal gjatë mandatit katër-vjeçar. Ky hulumtim bëhet kryesisht në kohën e fushatës parazgjedhore, ku figurat kryesore politike monitorohen, në mënyrë që të ketë kontroll të fakteve për atë që e thonë. Hibrid.info bazuar në premtimet e bëra më herët, përmes programit zgjedhor, i kontrollon deklaratat e këtyre politikaneve, për të parë nëse pas mandatit kanë arritur t’i mbajnë ato premtime. Hibrid.info planifikon që të publikojë raporte të tilla edhe në baza vjetore.

Vlerësimi në këtë kategori bëhet – mbajte e premtimit (nëse ai mbahet), mbajte e pjesshme e premtimit dhe premtim jo i mbajtur (nëse ai nuk mbahet)