Ese e një mikrobiologu e ribotuar në scientificamerican.com, me lejen e autorit
Më 18 maj 2022, zyrtarët shëndetësorë të Massachusetts dhe Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve konfirmuan një rast të vetëm të lisë së majmunit në një pacient që kishte udhëtuar së fundmi në Kanada. Raste janë raportuar edhe në Mbretërinë e Bashkuar dhe Evropë.
Lija e majmunit nuk është një sëmundje e re. Rasti i parë i konfirmuar i kësaj swmundje e paraqitur te njeriu, ishte në vitin 1970, kur virusi u izolua te një fëmijë i dyshuar në Republikën Demokratike të Kongos (DRC). Lija e majmunëve nuk ka gjasa të shkaktojë një pandemi tjetër, por nga frika e shkaktuar nga COVID-19, ëshë i kuptueshëm shqetësimi për një shpërthim tjetër të madh. Edhe pse e rrallë dhe zakonisht e lehtë, lija e majmunëve mund të shkaktojë ende sëmundje të rënda. Zyrtarët shëndetësorë janë të shqetësuar se do të shfaqen më shumë raste me rritjen e udhëtimeve.
Unë jam një studiues që kam punuar në laboratorët e shëndetit publik dhe mjekësor për më shumë se tre dekada, veçanërisht në fushën e sëmundjeve me origjinë shtazore. Çfarë saktësisht po ndodh në shpërthimin aktual dhe çfarë na tregon historia për linë e majmunëve?
Lija e majmunëve shkaktohet nga virusi i lisë së majmunit, i cili i përket një nëngrupi të viruseve të familjes Poxviridae të quajtur Orthopoxvirus. Ky nëngrup përfshin viruset e lisë, vaccinia dhe lisë së lopës. Përderisa prejardhja e virusit të lisë së majmunit është e panjohur, brejtësit afrikanë dyshohet se luajnë një rol në transmetim. Virusi i lisë së majmunit është izoluar vetëm dy herë nga një kafshë në natyrë. Testimi diagnostik për linë e majmunit është aktualisht i disponueshëm vetëm në laboratorët e Rrjetit të Përgjigjes Laboratorike në SHBA dhe në botë.
Emri “lija e majmunit” vjen nga rastet e para të dokumentuara të sëmundjes te kafshët në vitin 1958, kur ndodhën dy shpërthime te majmunët e mbajtur për kërkime. Megjithatë, virusi nuk u hodh nga majmunët te njerëzit dhe as majmunët nuk janë bartës kryesorë të sëmundjes.
Që nga rasti i parë i raportuar i njeriut, lija e majmunëve është gjetur në disa vende të tjera të Afrikës Qendrore dhe Perëndimore, me shumicën e infeksioneve në Kongo. Rastet jashtë Afrikës kanë qenë të lidhura me udhëtime ndërkombëtare ose kafshë të importuara, duke përfshirë në SHBA dhe gjetkë.
Rastet e para të raportuara të lisë së majmunëve në SHBA ishin në vitin 2003, nga një shpërthim në Teksas i lidhur me një dërgesë kafshësh nga Gana. Kishte gjithashtu raste të lidhura me udhëtimet në nëntor dhe korrik 2021 në Maryland.
Për shkak se lija e majmunëve është e lidhur ngushtë me linë, vaksina kundër lisë mund të sigurojë mbrojtje kundër infeksionit nga të dy viruset. Megjithatë, që kur lija u çrrënjos zyrtarisht, vaksinimet rutinë të lisë për popullatën e përgjithshme të SHBA-së u ndërprenë në vitin 1972. Për shkak të kësaj, lija e majmunëve është shfaqur gjithnjë e më shumë te njerëzit e pavaksinuar.
Për shkak se lija e majmunëve është e lidhur ngushtë me linë, vaksina kundër lisë mund të sigurojë mbrojtje kundër infeksionit nga të dy viruset. Megjithatë, që kur lija u çrrënjos zyrtarisht, vaksinimet rutinë të lisë për popullatën e përgjithshme të SHBA-së u ndërprenë në vitin 1972. Për shkak të kësaj, lija e majmunëve është shfaqur gjithnjë e më shumë te njerëzit e pavaksinuar.
Virusi mund të transmetohet përmes kontaktit me një person të infektuar ose kafshë ose sipërfaqe të kontaminuara. Në mënyrë tipike, virusi hyn në trup përmes lëkurës së thyer, thithjes ose mukozës së syve, hundës ose gojës. Studiuesit besojnë se transmetimi nga njeriu te njeriu është kryesisht përmes thithjes së pikave të mëdha të frymëmarrjes sesa kontaktit të drejtpërdrejtë me lëngjet trupore ose kontaktit indirekt përmes rrobave. Shkalla e transmetimit nga njeriu te njeriu për linë e majmunëve ka qenë e kufizuar.
Zyrtarët shëndetësorë janë të shqetësuar se virusi mund të përhapet aktualisht i pazbuluar përmes transmetimit në komunitet, ndoshta përmes një mekanizmi apo rruge të re. Ku dhe si po ndodhin infeksionet janë ende nën hetim.
(Artikulli i plotë në anglisht i publikuar në scientificamerican.com)
