Kina, nëpërmjet informacionit dhe investimeve në fusha të ndryshme, po e shtrinë propagandën e saj në Ballkanin Perëndimor. Serbia dhe rajoni i Republika Srpska në Bosnje dhe Hercegovinë janë ato që më së shumti i ekspozohen dhe ndikohen nga propaganda kineze.
Mjetet dhe taktikat e propagandës kineze
Kina ka përdorur një larmi mjetesh dhe taktikash për të ndikuar në narrativat mediatike mbi Kinën dhe çështjet ndërkombëtare me interes të madh për Partinë Komuniste Kineze (PKK).
Ana Krstinovska, drejtuese e Institutit ESTIMA në Maqedoni të Veriut dhe autore e disa artikujve lidhur me ndikimin kinez në Ballkanin Perëndimor, në një intervistë për Geopost, thekson karakteristikat e propagandës kineze. Sipas saj, Kina “përdor shumë më pak dezinformata dhe mbështetet shumë më tepër në propagandë, domethënë, përhapje të informacionit të njëanshëm ose kryesisht të zbukuruar për Kinën dhe për atë që po bën Kina dhe nga ana tjetër eliminimin e të gjitha kritikave që mund të adresohen ndaj Kinës ose ndaj veprimeve të saj në rajon”.
Mirjana Najçevska, eksperte e të drejtave të njeriut, thekson faktin se informacioni i kufizuar për zhvillimet në Kinë, përfshirë ato politike dhe probleme shoqërore, krijojnë hapësirë për propagandën kineze.
Strategjitë më të spikatura përfshijnë praninë e mediave shtetërore kineze në gjuhët lokale, bashkëpunimin ndërmjet transmetuesve publikë, përdorimin e organeve lokale si përfaqësues dhe kooptimin e gazetarëve vendas. Ndërsa këto strategji nuk përfaqësojnë një kërcënim të madh për lirinë e fjalës ose shtypit, ato ende synojnë të pengojnë diversitetin e pikëpamjeve dhe opinioneve mbi çështjet e brendshme të Kinës dhe gjurmën globale, për të zbutur dhe kur është e mundur, për të eliminuar kritikat dhe për të paraqitur një – portretizimi i zbukuruar dhe i shtrembëruar i Kinës, duke formuar përfundimisht perceptimet publike.
Mjeti më i rëndësishëm i propagandës së Kinës është Radio Ndërkombëtare e Kinës (CRI), e cila funksionon në shqip, serbisht dhe kroatisht, gjuhë që fliten gjerësisht përtej kufijve në Ballkanin Perëndimor. Më shumë se një frekuencë radioje, ajo përfshin faqet e internetit dhe llogaritë në mediat sociale që ofrojnë analiza të hollësishme në lidhje me zhvillimet e brendshme, lokale dhe ndërkombëtare të Kinës nga perspektiva e kineze, që zakonisht synojnë të kundërshtojnë argumentet dhe pozicionet perëndimore. Rrjeti Global i Televizionit të Kinës (CGTN) është gjithashtu i pranishëm në shumicën e vendeve përmes operatorëve kabllorë dhe digjitalë, si dhe në mediat sociale me profile në gjuhët lokale.
Së fundi, marrëveshjet dypalëshe të bashkëpunimit të vendosura në të gjitha vendet e rajonit hapin mundësinë që gazetarët, redaktorët dhe profesionistët e medias vendas të vizitojnë Kinën, të ndjekin programe të ndryshme trajnimi dhe të udhëtojnë në rajone si Xinjiang ose Tibet. Udhëtimet synojnë t’u tregojnë anën e Kinës që qeveria kineze dëshiron që ata të shohin, në mënyrë që t’i inkurajojë ata të shkruajnë dhe të “zbulojnë” argumentet perëndimore për këto çështje të ndjeshme.
Propaganda kineze në Shqipëri dhe Kosovë
Përkundër faktit që Shqipëria e ka bërë të qartë pozicionin e saj properëndimor, Kina përcjell propagandën e saj në Shqipëri, përmes mediave të kontrolluara nga Republika Popullore kineze.
Ndërsa nuk ka media lokale me pronësi kineze ose politikë editoriale të njohur pro Kinës, ka media private në disa nga vendet që mund të veçohen për përmbajtjen e tyre pro Kinës. Në rastin e Shqipërisë është Radio Ejani që transmeton në dy qytetet kryesore të Tiranës dhe Durrësit duke dhënë informacion për Kinën. Por edhe transmetuesi ndërkombëtar CRI vazhdon me publikimin e përmbajtjeve në gjuhën shqipe. Njëkohësisht, Agjencia Telegrafike Shqiptare dhe Radio Televizioni Shqiptar kanë nënshkruar marrëveshje bashkëpunimi dhe shkëmbimi të përmbajtjes me agjencitë simotra në Kinë, duke i lejuar ato të prezantojnë filma, dokumentarë, për fëmijë filma dhe përmbajtje të tjera që theksojnë lidhjet historike midis dy vendeve ose e portretizojnë Kinën në një mënyrë ekskluzive.
Radio ndërkombëtare e Kinës (CRI) përveç përcjelljes së mesazheve politike, ajo mundohet të evidentojë miqësinë mes dy popujve dhe lidhjet e ngushta historike, nëpërmjet tregimeve të kinezëve që kanë punuar ose vizituar Shqipërinë dhe shqiptarëve në Kinë.
Radio Ejani, e etiketuar nga rrjeti social si media e kontrolluar nga shteti kinez, ofron për audiencën shqipfolëse, një përmbajtje nga politika, ekonomia, turizmi, zhvillimet ndërkombëtare nga pikëpamja kineze, zakonet dhe kultura, zhvillimi dhe shndërrimi në vite i metropoleve kineze dhe mjekësia tradicionale kineze.
Në një analizë të publikuar në faktoje.al, Ard Pulaj, tregon mënyrën se si Kina e përdor edhe mësimin e gjuhës kineze për të shpërndarë propagandën e saj duke ofruar një shembull konkret. Radio Ndërkombëtare e Kinës (e njohur dhe si CRI Shqip), në rubrikën e saj për mësimin e gjuhës kineze, më datë 22 gusht 2022 publikoi në internet mësimin e fjalës “farsë”. Zgjedhja e kësaj fjale ishte me shkas të vizitës së kryetares së Dhomës së Përfaqësuesve të ShBA-së Nancy Pelosi në rajonin e Tajvanit të Kinës, që konsiderohet si një veprim i pamatur dhe provokues nga ana Kinës. Pra, në këtë rast, mësimi i kuptimit “farsë” në kinezisht për publikun shqiptarë nënkuptonte edhe qëndrimin zyrtar të Pekinit ndaj vizitës së politikanes së lartë amerikane në Tajvan.
Kina, nëpërmjet kanaleve të saja të komunikimit me masën, fokusohet edhe në propagandimin e aspektit tregtar ndërlidhur me Shqipërinë. Narrativa e marrëdhënieve tregtare në mes Kinës dhe Shqipërisë paraqitet mbi bazën e interesave kineze, duke theksuar faktin se eksportet me vendet e BE-së janë ulur ndërsa ato me Kinën janë rritur.
Lutfi Dervishi, pedagogu i gazetarisë investigative, shpjegon se Kina nuk futet në çështjet e brendshme të Shqipërisë, por se promovohet narrativa se Kina është një fuqi në rritje, promovimi i projektit ‘Një brez një rrugë’, promovimi i zhvillimeve teknologjike.
Sa i përket Kosovës, qëndrimi i Kinës për çështjen e Kosovës ka qenë konstant ndër vite. Qëndrimi zyrtar i Kinës është se ajo respekton integritetin territorial të Serbisë dhe mediat shtetërore kineze ende e përshkruajnë Kosovën si “një krahinë autonome” nën sovranitetin serb. Prandaj, për Kinën çështja e Kosovës është shumë e ngjashme me çështjen e Tajvanit.
Në raportin për “integritetin e informacionit në Kosovë” të organizatës National Democratic Institute (NDI) me seli në ShBA përmendet fakti se Kina është e pranishme në rajon dhe ka sponsorizuar artikuj pozitivë për suksesin e Kinës. Në këtë raport theksohet se Kina ka promovuar gjithashtu histori të shumta në lidhje me kulturën e saj dhe mundësitë e udhëtimit.
Në raportin e titulluar “Vorbulla e rrenave”, që është hartuar nga Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Hulumtuese (BIRN), janë radhitur narrativat kineze në Kosovë. Pika e parë është promovimi i Shteteve të Bashkuara si diçka e keqe dhe si vend që ka kriminalitet të lartë dhe probleme me sundimin e ligjit. Pika e dytë është promovimi i informacioneve rreth shëndetësisë në Kinë, ndërsa e treta është promovimi i Kinës si vend i zhvilluar prodhimet e së cilës duhet të blihen.
Presidenti Aleksander Vuçiq në deklaratat e tij në lidhje me ofertën e mundshme të Kosovës për t’u anëtarësuar në NATO ka avancuar më tej narrativën se nuk është vetë Kosova, por Shtetet e Bashkuara që po planifikojnë dhe e shtyjnë përpara këtë agjendë. Një tregim i tillë shfrytëzon dëshirën e shtuar të Kinës për t’iu kundërvënë SHBA-së dhe “të mbrojë ligjin ndërkombëtar dhe Kartën e OKB-së”, veçanërisht në dritën e akuzave të Kinës se NATO dhe Shtetet e Bashkuara janë fajtorët kryesorë në luftën në Ukrainë.
Tani, me shpërthimin e luftës në Ukrainë, Serbia mbështetjen e kryesore në arenën ndërkombëtare po e fokuson në Kinën, pasiqë Rusia po ka më pak kohë dhe burime për t’iu kushtuar mbrojtjes së interesave kombëtare të Serbisë. Serbia është bërë gjithnjë e më e zëshme në kërkesat e saj që Kina të luajë një rol më të spikatur në çështjen e Kosovës.
Propaganda kineze në Maqedoninë e Veriut
Përderisa propaganda ruse arrin të depërtojë për shkak të ngjashmërive në gjuhë dhe fe, dhe njohurive më të gjera që qytetarët e Maqedonisë së Veriut kanë për kulturën, artin, historinë e Rusisë, ndikimi kinez ndërlidhet me mosnjohjen e saj. Sipas ekspertes së të drejtave të njeriut, Mirjana Najçevska, informacioni i kufizuar për zhvillimet politike, por edhe për jetën e përditshme dhe problemet me të cilat përballen njerëzit në Kinë, krijon hapësirë që qytetarët e Maqedonisë së Veriut të bien pre e propagandës kineze. Najçevska e thekson faktin se depërtimi i propagandës arrihet me informacione të pjesshme, informacione të nxjerra jashtë kontekstit dhe mbi të gjitha me mungesën e analizës së këtyre informacioneve.
Ndikimin e Kinës përmes mediave në gjuhën maqedonase Najçevska e ndanë na katër narrativa kryesore:
- Një politikë e dorës së fortë (që aplikohet në Kinë në konotacion me luftën kundër korrupsionit dhe shpërdorimit të detyrës zyrtare, por edhe në lidhje me krimin që nuk ka lidhje me pozitën e pushtetit.
- Një gjigant ekonomik (Mediat janë unanime në raportimin e informacionit në lidhje me rritjen ekonomike të Kinës. Në këtë segment bëhet fjalë për informacion jo të plotë dhe gjithmonë jashtë çdo konteksti të mbrojtjes së të drejtave të njeriut apo të drejtave specifike që lidhen me punën (sindikata, e drejta e grevës, mbrojtja gjyqësore).
- Kritika ndaj “Perëndimit” (Në procesin e gjatë dhe krejtësisht të pasigurt të integrimit me BE-në, kritikat që Kina i drejton drejt shteteve të Evropës Perëndimore dhe sidomos ndaj SHBA-së – kryesisht si pjesë e makinerisë së zhvilluar propagandistike – gjejnë terren jashtëzakonisht pjellor).
- Vetëpromovimi (Disa media hyjnë në skema të drejtpërdrejta prodhimi për të promovuar Kinën si pjesë e një programi të mbështetur drejtpërdrejt nga qeveria kineze).
Në rastin e Maqedonisë së Veriut, pjesa më e madhe e përmbajtjes promovuese paraqitet përmes Ambasadës Kineze dhe lidhjeve të saj me mediat lokale, duke përfshirë Agjencinë për Informim Mediatik (MIA) dhe Transmetuesin Kombëtar, MRT. Ka gjithashtu analiza të botuara rregullisht në të dyja mediat e njohura, si Nova Makedonija, dhe në portalet margjinale të internetit, që parashtrojnë qëndrimet e Kinës, si dhe një emision televiziv në Telma, një televizion kombëtar, i sponsorizuar nga Ambasada Kineze dhe synonte të promovonte kulturën tradicionale dhe moderne kineze.
Propaganda kineze në Serbi
Serbia dhe rajoni i Republikës Srpska janë ato që po i nënshtrohen më së shumti ndikimit kinez. Këtë e bënë e ditur, Ana Krstinovska, presidente e Institutit ESTIMA, duke shtuar se Serbia po mbështetet shumë më tepër në Kinë tani, duke pasur parasysh se Rusia ka humbur kapitalin e saj diplomatik për shkak të luftës në Ukrainë, për të bllokuar në thelb përpjekjet e Kosovës për siguruar njohje ndërkombëtare ose për të kërkuar anëtarësim në organizata të ndryshme ndërkombëtare.
Kina gjithashtu prezantoi një vizion për riemërtimin e iniciativës në dekadën e ardhshme në Forumin e tretë të “Një brez një rrugë” për Bashkëpunim Ndërkombëtar. Serbia është gjithashtu pjesë e kësaj iniciative, dhe është bërë një nga pjesëmarrësit më të rëndësishëm në Ballkan.
Sipas hulumtimit të BIRN, Serbia kryeson rajonin për sa i përket numrit të projekteve infrastrukturore të ndërtuara ose të financuara me ndihmën dhe kreditë kineze, secila në një masë të caktuar nën kujdesin e nismës “Një brez një rrugë”.
Mediat pro-qeveritare dhe pro-ruse serbe, promovuan sistematikisht narrativën e krijimit të një rendi të ri botëror multipolar, i cili tashmë simbolizohet nga iniciativa e suksesshme e Kinës “Një brez një rrugë, dhe në të cilën Serbia mund të gjejë vendin e saj duke vazhduar të forcojë “miqësinë e saj të hekurt” me Kinën. Media që në mënyrë eksplicite dhe më shpesh u përpoq të promovonte narrativën për vendosjen e kontureve të një rendi të ri ndërkombëtar në qendër të të cilit do të jetë Kina.
Një tjetër nga rrëfimet e lidhura me Kinën, ishte se Serbia po bëhet një “mik i hekurt” i Kinës dhe se pozicioni ndërkombëtar i Serbisë – politika “sovrane” dhe “libertare” – përparon me mbështetjen kineze.
Mediat serbe e paraqesin bashkëpunimin me Kinën si alternativë e Serbisë ndaj Perëndimit.
Financimi kinez i medias në Serbi nuk është aq i dukshëm sa shtrirja e përmbajtjes së saj, ndikimi i drejtpërdrejtë vjen nga analizat e opinionet dhe artikujt promovues që shfaqen në disa media kryesore. Është e drejtë të thuhet se media luan një rol të rëndësishëm në krijimin e një kombi të “dashuruesve të Kinës”, por arsyetimi është i dyfishtë: ndërhyrja e drejtpërdrejtë e medias kineze dhe marrëdhëniet e ngushta politike me shumicën në pushtet në Serbi.
Komunkimi i nëpërmjet mediave ka qenë e rëndësishme në lehtësimin e nxitjes së marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Kinës. Në kuadër të kësaj, janë prezantuar në mënyrë pozitive projektet e tyre të përbashkëta infrastrukturore dhe ruajtja e imazhit të Kinës si një vend mik dhe partner i besueshëm.
Ekzistojnë dy kanale kryesore të përfaqësimit pozitiv mediatik të bashkëpunimit ndërmjet Serbisë dhe Kinës:
E para vjen nga media pro-qeveritare dhe shtetërore që janë kontribuuesi më i madh,. Transmetuesit publikë duket se janë të parët kur bëhet fjalë për bashkëpunimin e drejtpërdrejtë me homologët e tyre kinezë. RTS e Serbisë ka një vend të veçantë të dedikuar për promovimin e kulturës kineze dhe mediat publike, shtetërore dhe proqeveritare në Serbi në përgjithësi kanë një mbulim më pozitiv të lajmeve të lidhura me Kinën.
E dyta – e cila ka fituar më shumë rëndësi vitet e fundit – vjen nga mediat kineze ose të mbështetura nga Kina në Serbi (transmetimet e Radios së Jashtme Kineze dhe “Welcome to Fun Radio” në serbisht dhe bashkëpunimet me revista javore dhe gazeta ditore vendore). Në Serbi, është Mirë se vini në Radio Fun (Welcome to Radio Fun), në pronësi të një personi me lidhje të ngushta me partinë në pushtet SNS, e cila ritransmeton përmbajtjen e CRI. Revistat Nedeljnik dhe Politika, gazetat ditore më të vjetra të Serbisë (50% në pronësi të shtetit), gjithashtu kanë seksione të dedikuara për promovimin e Kinës dhe pranisë së saj në vend.
Stefan Vladisavljev njohësi i çështjeve politike, në analizën e tij rreth qasjes së mediave serbe kundrejt Kinws, argumenton se imazhi pozitiv i Kinës i paraqitur në mediat shtetërore dhe pro-qeveritare është rezultat i autocensurës dhe një tendencë për të parë pozitivisht marrëdhëniet midis dy shteteve.
Një aspekt tjetër i rëndësishëm që theksohet nga Vladisavljev është se si në deklaratat në media, zyrtarët serbë dhe përfaqësuesit kinezë shpesh theksojnë lidhjen personale dhe madje miqësinë mes presidentit serb Aleksandar Vuçiq dhe liderit kinez Xi Jinping.
Në të kundërt, mediat e pavarura dhe autonome janë më kritike për rritjen e bashkëpunimit kinez-serb, por nuk ka pothuajse asnjë mundësi që një media që nuk është e lidhur me qeverinë serbe të marrë ndonjë koment apo të dhëna nga përfaqësuesit kinezë, siç janë zyrtarët e ambasadës.
Përmbledhje nga Festim Rizanaj
