Pse psikologjia jonë e bën keqinformimin kaq të vështirë për t’u korrigjuar? First Draft shpjegon konceptet kryesore në pjesën e dytë të një serie me tre pjesë.
Psikologjia e keqinformimit – shkurtesat mendore, konfuzionet dhe iluzionet që na inkurajojnë të besojmë gjëra që nuk janë të vërteta – mund të na tregojë shumë se si të parandalojmë efektet e saj të dëmshme.
Në pjesën e dytë të kësaj serie mbi psikologjinë e keqinformimit, mbulohen konceptet psikologjike që janë të rëndësishme për korrigjimet, të tilla si kontrollimi i fakteve dhe diskreditimet/demaskimet. Një temë kryesore që rishfaqet është problemi kryesor i korrigjimit: Sapo të ekspozohemi ndaj keqinformimit, është shumë e vështirë ta heqim nga koka.
Kjo pjesë është e dyta në serinë tonë mbi psikologjinë e keqinformimit. Lexoni të parën ”Psikologjia e keqinformimit: Pse jemi të prekshëm?” dhe të tretën ”Psikologjia e keqinformimit: Si ta parandalojmë?”
Efekti i vazhdueshëm i ndikimit
Efekti i vazhdueshëm i ndikimit është kur keqinformimi vazhdon të ndikojë tek njerëzit edhe pasi të jetë korrigjuar. Me pak fjalë, është dështimi i korrigjimeve.
Ndonjëherë i quajtur “jehona e besimit”, ky është koncepti më i rëndësishëm psikologjik për t’u kuptuar kur bëhet fjalë për korrigjimet. Ekziston konsensusi që pasi të jeni ekspozuar ndaj keqinformimit është shumë, shumë e vështirë ta çkapni nga truri juaj.
Korrigjimet shpesh dështojnë sepse keqinformimi, edhe kur shpjegohet në kontekstin e një zbërthimi, më vonë mund të kujtohet si një fakt. Nëse i rikthehemi teorisë së procesit të dyfishtë, mendimi më i shpejtë dhe automatik mund të thotë që e kujtojmë informacionin, por harrojmë se ai ishte korrigjuar. Për shembull, nëse lexoni një zbërthim të një lajmi të rremë në lidhje me një politikan që rrejshëm shfaqet i dehur në një video të manipuluar, më vonë thjesht mund ta kujtoni idenë se ai politikan ishte i dehur, duke harruar mohimin.
Edhe korrigjimet efektive, të tilla si ato me shumë detaje që afirmojnë faktet sesa që përsërisin keqinformimin, mund t’i harroni pas vetëm një jave. Sipas fjalëve të Ullrich Ecker, një shkencëtar kognitiv në Universitetin e Australisë Perëndimore, “efekti i vazhdueshëm i ndikimit duket se sfidon shumicën e përpjekjeve për ta eleminuar atë”.
Më e rëndësishmja, do të thotë kur bëhet fjalë për keqinformim, parandalimi është më i preferueshëm kundrejt kurës.
Modelet mendore
Një model mendor është një kornizë për të kuptuar diçka që ka ndodhur. Nëse shtëpia juaj po digjet dhe shihni një koktej të thyer Molotov, ju mund të ndërtoni një model mendor se zjarri është shkaktuar nga një sulm. Nëse një zjarrfikës ju korrigjon, duke thënë se nuk ishte shkaktuar nga koktej Molotovi para jush, ju do të keni një boshllëk në modelin tuaj mendor – specifikisht, çfarë e shkaktoi zjarrin.
Kjo do të thotë që korrigjimet duhet të plotësojnë gjithashtu boshllëkun që ato krijojnë, të tilla si me një shpjegim alternativ shkakor. Megjithatë, kjo është e ndërlikuar: Zëvendësimi i një modeli mendor nuk është gjithmonë i mundur me informacionin e disponueshëm.
Efekti i nënkuptuar i së vërtetës
Efekti i nënkuptuar i së vërtetës është kur diçka duket e vërtetë sepse nuk është korrigjuar.
Ky është një problem i madh për platformat. Kur korrigjimet, siç janë kontrollet e fakteve, zbatohen në disa postime, por jo në të gjitha, kjo nënkupton që postimet e pa etiketuara janë të vërteta.
Gordon Pennycook dhe kolegët e tyre kohët e fundit paraqitën prova se efekti i nënkuptuar i së vërtetës ekziston kur keqinformimi etiketohet në disa postime në mediat sociale, por jo në të tjerat.
Efekti i ndotur i së vërtetës
Efekti i ndotur i së vërtetës është kur korrigjimet i bëjnë njerëzit të fillojnë të dyshojnë në informacione të tjera të vërteta. Rreziku është që korrigjimet dhe paralajmërimet krijojnë mosbesim të përgjithësuar ndaj asaj që njerëzit lexojnë nga burime të tilla si media.
Ashtu si me efektin e nënkuptuar të së vërtetës, efekti i vërtetës së ndotur (i njohur gjithashtu si “efekti spillover/derdhjes”) është një problem i mundshëm me etiketimin e keqinformimit në mediat sociale: Kjo mund t’i bëjë njerëzit të fillojnë të dyshojnë për gjithçka që shohin në internet.
Përsëritja
Përsëritja bën që informacioni i gabuar të futet në mendjet e njerëzve dhe e bën shumë më të vështirë korrigjimin.
Ka disa arsye për këtë. Së pari, nëse dëgjoni një deklaratë më shumë se një herë, ka shumë të ngjarë të besoni se është e vërtetë. Përsëritja gjithashtu mund ta bëjë një besim të duket më i përhapur sesa është, i cili mund të rrisë besueshmërinë e tij, duke i çuar njerëzit në përfundimin e rremë se nëse shumë njerëz mendojnë se është e vërtetë, ka shumë mundësi që të jetë.
Efekti iluziv i së vërtetës
Efekti iluziv i së vërtetës ndodh kur familjariteti e bën diçka të duket e vërtetë kur nuk është.
Kjo mund të ndodhë me tituj të lajmeve të rreme edhe me një ekspozim të vetëm. Ekspozimi madje mund të rrisë besueshmërinë e titujve që bien ndesh me pikëpamjet e njerëzve në botë.
