Artikulli i plotë i publikuar në Reader’s Digest
Edhe më i dituri prej nesh mund të mashtrohet. Ja se si të dalloni informacionin e rremë.
Nëse e keni pasur të vështirë të ndani informacionin faktik nga lajmet e rreme, nuk jeni vetëm. Gati tetë në dhjetë të rritur besojnë ose nuk janë të sigurt për të paktën një pretendim të rremë në lidhje me COVID-19, sipas një raporti të Fondacionit Familja Kaiser të botuar në fund të vitit të kaluar. Fusha të tjera ku informacioni i rremë zë lehtë rrënjë përfshijnë ndryshimet klimatike, politikën dhe lajme të tjera shëndetësore. Kjo është arsyeja pse është thelbësore që ju të jeni në gjendje të identifikoni keqinformimin kundrejt dezinformimit.
Këto janë dy format që mund të marr informacioni i rremë, sipas profesorit të Universitetit të Uashingtonit, Jevin West, i cili bashkëthemeloi dhe drejton Qendrën e shkollës për një publik të informuar. Si pjesë e Konferencës së Universitetit të Kolorados 2022 për Çështjet Botërore (CWA), ai dha një seminar mbi këtë temë, duke vënë në dukje se nëse shpresojmë të luftojmë keqinformimin dhe dezinformimin, duhet t’i “trajtojmë ato si dy bisha të ndryshme”.
Dallimi midis keqinformimit dhe dezinformimit është qartësisht i domosdoshëm për studiuesit, gazetarët, konsulentët e politikave dhe të tjerët që studiojnë ose prodhojnë informacion për konsum masiv. Për publikun e gjerë, “është më e rëndësishme të mos ndajmë informacione të dëmshme”, thotë Nancy Watzman, këshilltare strategjike në First Draft, një koalicion jopartiak, jofitimprurës që punon për të mbrojtur komunitetet nga informacioni i rremë. Por për ta shmangur atë, duhet të dini se çfarë është.
Vazhdoni të lexoni për të mësuar rreth keqinformimit kundrejt dezinformimit dhe si t’i identifikoni ato. Pastaj armatosuni kundër sulmeve digjitale që synojnë t’ju dëmtojnë ose të vjedhin identitetin tuaj duke mësuar se si të përmirësoni sigurinë tuaj në internet dhe të shmangni mashtrimet në internet, mashtrimet telefonike dhe mashtrimet me email në Amazon.
Çka është keqinformimi?
Keqinformimi përmban përmbajtje që është e rreme, mashtruese ose e nxjerrë jashtë kontekstit, por pa ndonjë qëllim për të mashtruar.
Kur anëtarët e familjes ndajnë pretendime false shëndetësore ose teori konspirative politike në Facebook, ata nuk po përpiqen t’ju mashtrojnë – ata kanë përshtypjen se po transmetojnë informacione të ligjshme. Në fakt, ata po përhapin keqinformata.
Shembuj të keqinformatave
Keqinformimet u përhapën në kulmin e pandemisë së koronavirusit. Merrni parasysh pretendimet për trajtime të rreme për COVID-19 që u përhapën në mediat sociale, si virusi që ata pretenduan se e kuronin. Ata që ndanë informacione të pasakta dhe statistika mashtruese nuk po e bënin për të dëmtuar njerëzit. Në fakt, shumica ishin të bindur se po ndihmonin.
Ky lloj informacioni i rremë mund të përfshijë gjithashtu satirë ose humor të ndara gabimisht si të vërteta. “Keqinformimi mund të jetë xhaxhai juaj Bob që thotë, ‘Po e përcjell këtë sepse e pashë këtë’, thotë Watzman.
Keqinformimi është i përhapur në mënyrë shqetësuese në internet—mjafton që t’ju bëjë të dëshironi të zhdukeni nga interneti—dhe nuk shkakton vetëm konfuzion të panevojshëm. Mund të çojë në dëm të vërtetë.
“Njerëzit vdesin për shkak të dezinformatave”, thotë Watzman. “Mund të argumentohet se njerëzit kanë vdekur për shkak të keqinformimit gjatë pandemisë – për shembull, duke marrë një ilaç që nuk është efektiv ose [është] edhe i dëmshëm”. Nëse keqinformimi i bën njerëzit të anashkalojnë vaksinën kur ajo u bë e disponueshme, kjo gjithashtu mund të ketë çuar në vdekje të panevojshme.
Keqinformimi mund të jetë i dëmshëm edhe në mënyra të tjera, më delikate. Ai i pengon njerëzit të marrin vendime vërtet të informuara dhe madje mund t’i drejtojë njerëzit drejt vendimeve që bien ndesh me interesat e tyre më të mira. Sapo një person adopton një këndvështrim të keqinformuar, është shumë e vështirë t’i detyrosh ata të ndryshojnë pozicionin e tyre.
Çka është dezinformimi?
Dezinformimi është përmbajtje e rreme ose mashtruese e krijuar qëllimisht me qëllim për të mashtruar dhe shkaktuar dëm. Zakonisht motivohet nga tre faktorë: fuqia ose ndikimi politik, fitimi ose dëshira për të mbjellë kaos dhe konfuzion.
Ky lloj informacioni i rremë është shpesh polarizues, duke nxitur zemërim dhe emocione të tjera të forta. Kjo mund t’i shtyjë njerëzit të përkrahin pikëpamjet ekstreme – madje edhe teoritë e konspiracionit – pa vend për kompromis. Kjo, nga ana tjetër, gjeneron mosbesim në media dhe institucione të tjera. Dhe kur besimi largohet nga burimet e krijuara, thotë West, ai zhvendoset në vende në internet që nuk janë aq të besueshme.
“Demokracia lulëzon kur njerëzit janë të informuar. Nëse ata janë të keqinformuar, kjo mund të çojë në probleme”, thotë Watzman. Në disa raste, këto probleme mund të përfshijnë dhunën.
Shembuj të dezinformatave
Ndërsa shumë amerikanë u ndërgjegjësuan për herë të parë për këtë problem gjatë zgjedhjeve presidenciale të vitit 2016, kur Rusia nisi një fushatë masive dezinformuese për të ndikuar në rezultatin, fenomeni ka qenë rreth e rrotull për shekuj.
Në fakt, Eliot Peper, një tjetër panelist në konferencën CWA, vuri në dukje se në Spanjën e shekullit të 10-të, feudalët porositën poezinë – “Twitter-in e kohës” – me vargje që të dy festonin mbretërimin e tyre dhe “i hidhnin hije fqinjëve të tyre”. Zotët paguanin lajmëtarë për t’i përhapur kompozimet shumë të gjera, në një “luftë në hije poezish”. Disa nga poezitë thanë gënjeshtra të hapura, të tilla si akuzimi i një zotërie tjetër si shkelës bashkëshortor – ose më keq. “Edhe sipas standardeve moderne, shumë nga këto poezi ishin vërtet skandaloze dhe disa çuan në luftë të drejtpërdrejtë”, tha ai.
Dhe, mirë, historia ka një tendencë të përsëritet. Në kohët moderne, dezinformimi është po aq armë lufte sa edhe bombat. Në luftën Ukrainë-Rusi, dezinformimi është veçanërisht i përhapur. Në një përpjekje për të hedhur dyshime mbi humbjet e Ukrainës, për shembull, Rusia shpërndau një video ku pretendonte se viktimat ukrainase ishin lajme të rreme – vetëm një tufë manekinash të veshur si kufoma. Natyrisht, videoja ka origjinën në një televizion rus.
Ndërsa lufta vazhdon, po zhvillohen teknika të reja dhe të frikshme, siç është rritja e kontrolluesve të rremë të fakteve. Në Rusi, “kontrolluesit e fakteve” raportonin dhe zhvlerësonin videot që supozohej se bëheshin virale në Ukrainë. Kapja? Videot nuk qarkulluan kurrë në Ukrainë. Vetë verifikimi i fakteve ishte vetëm një fushatë tjetër dezinformuese.
“Ne mund të kontrollonim. Mund të shihnim, jo, ato nuk po [bëheshin virale në Ukrainë]”, tha West. “Ata në fakt po sajonin histori për t’u verifikuar vetëm për të mbjellë mosbesim për atë që dikush po shihte”.
Përtej luftës dhe politikës, dezinformimi mund të duket si mashtrime telefonike, emaile phishing (të tilla si mashtrimet e Apple ID) dhe mashtrime me tekst – çdo gjë që synon konsumatorët me qëllimin për të dëmtuar, thotë Watzman. “Ju jeni duke mashtruar qëllimisht dikë për një arsye të veçantë”.
Dallimi midis keqinformimit dhe dezinformimit
Në përgjithësi, ndryshimi kryesor midis keqinformimit dhe dezinformimit është qëllimi. Të dyja janë forma të informacionit të rremë, por dezinformata krijohet dhe shpërndahet me qëllimin për të shkaktuar dëm.
Zakonisht, keqinformimi bie nën klasifikimin e fjalës së lirë. Por dezinformatat shpesh përmbajnë shpifje ose gjuhë urrejtjeje kundër grupeve të caktuara të njerëzve, e cila nuk mbrohet nga Amendamenti i Parë.
Një tjetër ndryshim midis keqinformimit dhe dezinformimit është se sa i përhapur është informacioni. Keqinformimi priret të jetë më i izoluar. “keqinformimi ka të përfshirë shumë aktorë; është e koordinuar dhe është e vështirë të gjurmohet”, tha West në seminarin e tij, duke përmendur si shembull videon “Plandemic” që ishte plot me teori konspirative dhe u përhap me shpejtësi në internet në kulmin e pandemisë së koronavirusit. “U hoq, por ishte një veprim i koordinuar”.
Një gjë që të dy kategoritë ndajnë, megjithatë, është tendenca për t’u përhapur shpejt dhe larg. Rritja e aplikacioneve të mesazheve të koduara, si WhatsApp, e bën të vështirë gjurmimin e përhapjes së keqinformatave dhe dezinformatave. Dhe, sigurisht, interneti i lejon njerëzit të ndajnë gjërat shpejt. “Viraliteti është vërtet tronditës”, shton Watzman. Natyra virale e internetit e shoqëruar me dezinformatat në rritje është një nga arsyet pse gjithnjë e më shumë njerëz po zgjedhin të qëndrojnë larg platformave mediatike.
