a) Ngritja e audiencës
Epoka Digjitale hoqi shumë nga barrierat për botim dhe sinjalizoi “kalimin e mjeteve të punës në duart e njerëzve që më parë njiheshin me emrin audiencë,” që u bënë tashmë bashkëprodhues të përmbajtjes, duke përfshirë edhe lajmet – një rol dhe praktikë pune që mund të quhet edhe prodhumator – prodhues + konsumator (produsage).
b) Dalja në skenë e mediave sociale
Twitter dhe Facebook si shtyllat e mediave sociale, duke ndikuar në praktikat dhe identitetet profesionale të gazetarëve (veçanërisht në lidhje me verifikimin, angazhimin e audiencës, dhe përplasjen e sferave publike dhe personale që ndodhin në platformat sociale20), si dhe në shpërndarjen e materialeve. Në këto rrjete të krijuara nga individë që kishin besim tek njëri-tjetri, shpërndarja e informacioneve nga shoku në shok (veçanërisht në Facebook) filloi të sfidojë metodat tradicionale të shpërndarjes së materialeve. Përdoruesit e administronin vetë rrjedhën e materialeve dhe informacioneve – duke përfshirë edhe materiale nga agjenci lajmesh, gazetarë dhe burime të tjera të besueshme informacioni – pa ndërmjetësi. Si rezultat i kësaj shpërndarjeje nëpër ‘rrjete besimi’ (përdorues dhe miq), filluan të përhapen gjithnjë e më shumë materiale të pasakta, false, keqdashëse, si dhe materiale propagandistike që maskoheshin si lajme. Studiuesit kanë zbuluar se materialet me përmbajtje emocionale dhe ato që shpërndahen nga një mik apo i afërm kanë më shumë të ngjarë të rishpërndahen nëpër mediat sociale.
Shkaqet e shpërndarjes:
• Shtimi i mundësive që dezinformimi dhe çinformimi të përhapet në mënyrë virale si pasojë e amplifikimit të shpërndarjes nga ‘rrjetet e besimit’27 dhe reagimet emocionale (që mund të shkaktohen nga konfirmimi i paragjykimeve).
• Aftësia e qeverive dhe institucioneve të tjera për të anashkaluar shqyrtimet dhe verifikimin nga ana e mediave të lajmeve duke ‘kontaktuar direkt me publikun’ për të shmangur mbikëqyrjen. Ka të dhëna mbi rritjen e nivelit të manipulimit të pushtetit të mediave sociale nga ata që kërkojnë të influencojnë rezultatin e zgjedhjeve dhe politikat publike.
• Vështirësia për të tërhequr mbrapsht apo për të ndrequr raste dezinformimi dhe çinformimi pasi të jenë përhapur në mënyrë virale – pasi sado fort të punohet për demaskimin e tyre, apo të raportohet mbi ekspozimin e një mashtrimi, nuk eliminohen dot krejtësisht ndikimet dhe pasojat e një raportimi të sajuar, një meme keqinformuese, një video propagandistike që shitet si lajm, apo një raportim i gabuar që vjen si pasojë e mungesës së verifikimit.
• Nevoja për të botuar menjëherë në platforma sociale mund të sjellë shkëmbim pa dashje të dezinformimit dhe çinformimit apo materiale nga burime të pabesueshme.
• Niveli i ulët i edukimit mbi median dhe informacionin, dhe aftësive të dobëta verifikuese të publikut të gjerë. Kjo do të thotë se në shumë raste, përdoruesit e mediave sociale nuk janë në gjendje që të vlerësojnë nëse një material është i vërtetë apo jo, përpara se ta shpërndajnë tek të tjerë.
• Rreziku që qeveritë të gërryejnë nga brenda lirinë e shprehjes nëpërmjet censurës apo mbylljeve të pajustifikuara si përgjigje ndaj problemeve urgjente që u paraqitën më lart.
• Dalja në skenë e flluskave të filtrimit, që teorikisht konfirmojnë paragjykimet personale dhe kufizojnë ekspozimin ndaj informacionit cilësor dhe të verifikueshëm.
• Rreziku që praktikat e punës dhe prodhimet e gazetarisë jo-cilësore të dobësojnë edhe më shumë respektin e audiencave për këtë profesion dhe t’i japin legjitimitet sulmeve ndaj mediave të lajmeve nga ata që kërkojnë t’i mbyllin gojën kritikëve.
• Rreziku që audienca të çorientohet dhe të mos kuptojë dot se çfarë përbën lajm, apo të mos dallojë dezinformimin që maskohet si lajm.
• Mungesa e përgatitjes nga ana e redaksive të lajmeve që të reagojnë ndaj dezinformimeve, dhe nevoja për ekipe redaksionale mbi mediat sociale për të hartuar strategji të reja për t’u përballur me këto probleme.
Burimi: Gazetaria, ‘Lajmet e rreme’ & Dezinformimi: Manual për Trajnimin dhe Formimin e Gazetarëve
