Hulumtim i përgatitur nga Malbora Ahmetaj
Udhëzuesi mbi historinë e ‘lajmeve të rreme’ dhe dezinformimit, i krijuar nga Julie Posetti dhe Alice Matthews tregon se fenomeni i dezinformimit nuk është aspak i ri. Këto të dhëna përpos rasteve të dezinformimit nëpër kohë paraqesin edhe përpjekjet që shtetet dhe institucionet e ndryshme kanë marrë kundër dezinformimit. Më poshtë mund ta gjeni një përmbledhje të këtij udhëzuesi sa për ta krijuar një pasqyrë mbi këtë fenomen.
Rreth vitit 44 para Krishtit – Fushata njollosëse ndaj Mark Antonit
Djali i adoptuar i Jul Cezarit, Octaviani, pas vdekjes së babait filloi një fushatë kundrejt Mark Antonit (gjeneralit besnik të Jul Cezarit) duke e paraqitur atë si një kërcënim për Romën, si një ushtar i cili la vendin për të shijuar jetën joshëse me Kleopatrën, udhëheqëse e një toke të huaj. Falë kësaj fushate të rreme të orkestruar nga Octaviani, ai arriti ta merrte postin si perandori i parë i Romës në vitin 27 p.e.s.
1835 – Mashtrimi i ‘’Hënës së Madhe’’
Në gusht, New York Sun publikoi gjashtë artikuj në lidhje me zbulimin e jetës në Hënë, duke pretenduar të rrëfente gjetjet e astronomit Sir John Herschel. Artikulli ishte një shaka e përpunuar, e cila shkaktoi zemërim të madh në gjithë botën dhe ende mbahet mend si një nga rrëmujat më të bujshme mediatike.
1914-1918 – Lufta e Parë Botërore
Gjatë Luftës së Parë Botërore, për dallim nga luftërat e mëparshme, propaganda u përdor në një shkallë globale për të bindur popullsinë për drejtësinë e kauzës; për të kërkuar mbështetjen dhe bashkëpunimin aktiv të vendeve neutrale; dhe për të forcuar mbështetjen e aleatëve. Propaganda luajti një rol vendimtar në përpjekjen për rekrutim, duke bërë thirrje për nacionalizmin dhe atdhetarizmin përmes parullave si: “Vendi juaj ka nevojë për ju”; “Babi, çfarë bëre në Luftën e Madhe?”.
1939-1945 – Lufta e Dytë Botërore
Propaganda ishte një nga mjetet më të rëndësishme që nazistët përdorën për të formuar besimet dhe qëndrimet e publikut gjerman. Përmes posterave, filmit, radios dhe medieve të tjera, ata ndikuan ne publikun gjerman përmes mesazhe të krijuara për të mbështetur dhe për të fituar pranimin e vizionit të tyre për të ardhmen e Gjermanisë.
Shtetet e Bashkuara përdorën postera për të propaganduar. Pothuajse 200,000 modele të ndryshme u shtypën gjatë luftës të cilat përdoren një numër temash për të inkurajuar mbështetjen për luftën, duke përfshirë prodhimin, rekrutimin etj.
1947-1991 – Lufta e Ftohtë
Gjatë kësaj periudhe, transmetimi ndërkombëtar u shfrytëzua për të ndikuar te njerëzit për të zgjedhur anën e Bashkimit Sovjetik apo të Shteteve të Bashkuara të Amerikës me aleatët e tyre pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore.
1996 – Fillon program televiziv ‘’The Daily Show’’
Satira e lajmeve dhe programi televiziv i vetëpërshkruar ‘fake news’ filloi në SH.B.A, duke i dhënë rrugën rritjes së lajmeve satirike.
1998 – The Onion (shqip- Qepa) fillon botimin në internet
Uebfaqja e satirës së lajmeve me qendër në SHBA filloi botimin në internet, me shumë histori të saj të cilat më vonë gabimisht u konsideruan si fakte. Në vitin 2012 botoi tregimin “Kim Jong shpallet njeriu më tërheqës i Onion-it për 2012”. E përditshmja e popullit të Partisë Komuniste Kineze e besoi këtë lajm dhe e botoi, siç bëri edhe Korea Times.
#NotTheOnion u bë një hashtag i përdorur për të treguar histori të sakta që ishin të vlefshme për parodi.
2003-2011 – Lufta në Irak
Gazeta ‘’New York Times’’ publikoi një seri artikujsh të quajtur “Lufta kundër terrorit”, duke përfshirë një llogari në vitin 2001 që “nuk u verifikua kurrë në mënyrë të pavarur” të një kampi ku “prodhoheshin armë biologjike”. Artikujt e reporterit Judith Miller që përmbajnë dezinformata në lidhje me armët e shkatërrimit në masë thuhet se janë ndër ato që kishin “pasojat më të mëdha për Amerikën” dhe u cituan nga zyrtarët e administratës Bush si një nga arsyet për të shkuar në luftë me Irakun.
2016 – Sondazhet në Amerikë
Në ditët menjëherë para dhe pas zgjedhjeve në SH.B.A., njerëzit shpërndanë më shumë ‘lajme të rreme’ sesa lajme të vërteta në Twitter. Nga një hetim i New York Times dhe hulumtimet nga firma e sigurisë së kibernetikës FireEye, u tha që operatorët rusë bënin profile në rrjetet sociale Facebook dhe Twitter të “amerikanëve të rremë” për të postuar mesazhe “anti-Klinton”. Raportet e medieve ndërkombëtare zbuluan një fermë fitimprurëse të drejtuar nga adoleshentët në qytetin e vogël të Velesit në ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë. U zbulua se janë mbi 100 faqe interneti pro-Trump që shtyjnë lajme të fabrikuara, të regjistruara në Veles, me një operator që fitonte 16,000 dollarë në tre muajt e fundit të fushatës.
2016 – Brexit
Një analizë në shkallë të gjerë e medieve sociale përgjatë Brexit tregoi se jo vetëm që kishte dy herë më shumë përkrahës të Brexit në Instagram, por ata ishin gjithashtu pesë herë më aktivë. Modele të ngjashme u shfaqën në Twitter ku u raportua se llogaritë e huaja kishin dërguar qindra mijëra tweets pro largimit në ditën e votimit.
2016 – Facebook njofton se do t’i shenjojë ‘lajmet e rreme’
Pasi Facebook-u u akuzua për lehtësimin e përhapjes së dezinformatave, krijuesi i tij Mark Zuckerberg hodhi poshtë idenë që ‘lajmet e rreme’ të shpërndara në faqe ndikuan në rezultatet e zgjedhjeve në SHBA. Kompania më vonë njoftoi se do të bashkëpunonte me kontrollues të fakteve për ta luftuar dezinformimin, si dhe e bëjnë më të lehtë raportimin e rrëmujave dhe tregimeve të diskutuara te stafi i Facebook-ut. “Flamuri” është termi që shumë njerëz e përdorin në vend të “raportimit”, që do të thotë se ju po paralajmëroni stafin e Facebook-ut për përmbajtjen që është e papërshtatshme dhe që kërkon vëmendje të menjëhershme.
2016 – Presidenti i zgjedhur i SHBA, Donald Trump aktualizon termin “lajme të rreme”
Presidenti amerikan akuzon kritikët e tij gazetarë (duke filluar me CNN) për shpërndarjen e lajmeve të rreme. Ky term filloi të përhapej globalisht, me liderët e tjerë botërorë duke përdorur frazën kundër gazetarëve dhe organizatave të lajmeve.
2018 – Raporti i Bashkimit Evropian për ‘’lajmet e rreme’’
Në fund të vitit 2017, Bashkimi Evropian krijoi një grup ekspertësh të nivelit të lartë për ‘lajmet e rreme’ dhe dezinformimin në internet. Raporti rekomandoi më shumë transparencë të lajmeve në internet; rritjen e edukimit mbi medien dhe informacionin për të kundërshtuar dezinformimin; mjete për fuqizimin e përdoruesve dhe gazetarëve për të trajtuar dezinformimin dhe për të nxitur një angazhim pozitiv me teknologjitë e informacionit që zhvillohen me shpejtësi; hapa për të mbrojtur larminë dhe qëndrueshmërinë e ekosistemit evropian të medieve të lajmeve.
2018 – Zhvillimet në përpjekjen për rregullimin e dezinformatave
– Në janar, Akti i Zbatimit të Rrjetit të Gjermanisë për vitin 2017 hyri në fuqi, duke kërkuar që platformat e medieve sociale të hiqnin dhe bllokonin “lajmet e rreme”, përmbajtje potencialisht nxitëse të urrejtjes dhe përmbajtje të tjera të paligjshme të ndaluara nga Kodi Penal, brenda 24 orëve nga njoftimi me shkelje që rezultojnë me gjobë deri në 50 milionë euro.
– Në maj, Kenia nënshkroi një ligj, i cili thotë se nëse një person publikon me qëllim të dhëna false ose mashtruese ose fiktive ose keqinformon me qëllim që të dhënat të konsiderohen si autentike, ai mund të përballet me një ndëshkim deri në gati 50 000 dollarë amerikanë ose dy vjet burg.
– India dhe Malajzia miratuan ligje të reja qe dënonin dezinformatat të cilat më vonë u shfuqizuan.
-Filipinet dhe Kongresi Brazilian janë në shqyrtim të projektligjeve që do ta ndëshkojnë publikimin ose shpërndarjen e cdo dezinformate.
2018 – Skandali i Cambridge Analytica
Në mars të vitit 2018, një sinjalizues zbuloi për ‘’The Observer’’, ‘’New York Times’’ dhe ‘’Channel 4 News’’ se një bashkësi e madhe e të dhënave personale është tërhequr nga miliona përdorues të Facebook për t’u shfrytëzuar nga Akademia e Psikologjisë e Universitetit Kembrixh dhe një rrjet biznesesh që operonin nën ombrellën e tij.
Kompania përdori të dhënat për të synuar grupe specifike të votuesve, në drejtim të Zgjedhjeve Presidenciale të SHBA 2016. Sipas raportimit të fshehtë nga Chanel 4, drejtuesit e ndërmarrjeve u mburrën me përdorimin e të dhënave të tyre për të synuar audiencën me propagandë dhe dezinformata. Reporterët e Udhëzimit kapën drejtuesit e Cambridge Analytica duke u mburrur se kompania dhe partnerët e saj kishin punuar në më shumë se 200 zgjedhje ndërkombëtare, duke përfshirë Argjentinën, Nigerinë etj.
Gazetari i Cambridge Analytica, Christopher Wylie, gjithashtu pretendoi se kompania “manipuloi” votën e Brexit të vitit 2017. Kompania u mbyll pas vazhdimit të informacioneve shpjeguese.
Udhëzuesin e plotë mund ta lexoni këtu: https://www.icfj.org/news/short-guide-history-fake-news-and-disinformation-new-icfj-learning-module
