Një analizë e rrjetit të kontrollit të fakteve EDMO. Organizatat që kontribuan në këtë analizë: PagellaPolitica/Facta, Delfi, Eesti Päevaleht, Proveri-AFP, Re:Baltica
Dezinformimi i lidhur me Ukrainën përhapet në BE në shumë gjuhë të ndryshme, përfshirë rusishten. Në disa vende të BE-së ka komunitete të mëdha ruse ose një pjesë e madhe e popullsisë e kupton rusishten. Siç do të shohim, tregimet kryesore të dezinformatave në rusisht janë, çuditërisht, në thelbin e tyre shumë të ngjashëm me ato në gjuhët e tjera evropiane. Por, sipas një hetimi të rrjetit të kontrollit të fakteve të EDMO, ka disa specifika dhe elemente që ia vlen të nënvizohen.
Narrativat kryesore të dezinformatave të zbuluara në BE
Që nga 24 shkurti, kur Rusia pushtoi Ukrainën, një vëllim masiv dezinformatash në lidhje me luftën filloi të qarkullonte në të gjithë BE-në, duke u përhapur në gjuhë të ndryshme dhe në vende të ndryshme. Dy muaj më vonë, rrjeti i kontrollit të fakteve të EDMO ishte në gjendje të izolonte shtatë narrativa kryesore të dezinformatave të përcjella nga lajmet, imazhet dhe videot e rreme të zbuluara.
Gjatë analizës vumë re se në disa vende të BE-së qarkullonte dezinformata jo vetëm në gjuhët kombëtare, por edhe në rusisht. Kjo na shtyu të hetojmë se çfarë lloj dezinformimi po qarkullon midis komuniteteve rusishtfolëse dhe nëse ai ndryshon apo i ngjan atij të përhapur në gjuhët evropiane në të gjithë BE-në.
Për të analizuar dezinformatat në rusisht, ne u fokusuam në tre vendet baltike anëtare të BE-së (Estonia, Letonia dhe Lituania) ku jetojnë komunitete të mëdha ruse dhe në Bullgari, ku një pjesë e rëndësishme e popullsisë kupton rusisht.
Ne i kërkuam informacion katër organizatave të ndryshme të kontrollit të fakteve – AFP në Bullgari, Delfi në Lituani, Eesti Päevaleht në Estoni dhe Re:Baltica në Letoni – dhe një gazetareje bullgare, Ruslana Margova, eksperte në luftën kundër dezinformimit në Institutin GATE për Big Data. në Universitetin e Sofjes “St. Kliment Ohridski”. Ja çfarë zbuluam.
Rrëfimet janë pothuajse të njëjta
Në katër vendet e monitoruara, të gjitha narrativat e dezinformatave të izoluara më parë nga rrjeti i kontrollit të fakteve të EDMO u përhapën si në gjuhët kombëtare ashtu edhe në rusisht. Siç pritej, përjashtimi i vetëm i pjesshëm është propaganda pro-ukrainase e luftës.
Ky rreshtim nuk është befasues, duke pasur parasysh se narrativat kryesore të dezinformatave pro-ruse burojnë drejtpërdrejt nga qeveria ruse, mediat masive dhe aparati propagandistik. Për shembull, ministri i Jashtëm Sergei Lavrov foli për simpatitë naziste në Ukrainë dhe pretendoi se masakrat në Buça ishin inskenuar, ndërsa Maria Zakharova, një punonjëse e shtypit rus, shkroi se Rusia nuk e filloi luftën, por përkundrazi e përfundoi atë, duke ndërhyrë të ndalojë një gjenocid 8-vjeçar në rajonin e Donbass.
Një tregim specifik për publikun rusisht-folës
Dallimi më i dukshëm midis tregimeve të dezinformatave të përhapura në gjuhët e BE-së dhe atyre të përhapura në rusisht, sipas raporteve nga organizatat dhe ekspertët e ndryshëm të verifikimit të fakteve që kontribuan në këtë hetim, është se në rastin e fundit kemi një grup origjinal të lajmeve rreme, i cili synon konkretisht të ekzagjerojë mbështetjen e treguar nga komunitetet e huaja për veprimet e Rusisë.
Për shembull, në maj Letonishtja Re:Baltica zbuloi dy shembuj të lajmeve të rreme në rusisht, një që ekzagjeronte mbështetjen për pushtimin rus të Ukrainës në botën arabe dhe një tjetër që ekzagjeronte mbështetjen në të gjithë botën (p.sh. video të vjetra të protestave në Itali kundër “kalimit të gjelbër” u prezantuan si demonstrata pro-ruse).
Në Lituani, një video e vjetër është përdorur për të përhapur lajmin e rremë se ukrainasit në Odessa po demonstronin në mbështetje të pushtimit të vazhdueshëm të Rusisë. Një video në të cilën një gazetar gjerman që jeton në Rusi dhe përhap dezinformata – fillimisht për pandeminë, tani për luftën në Ukrainë.
Në Bullgari, në një postim në Facebook thuhej se kishte një flamur bullgar në Sheshin e Kuq të Moskës gjatë festimeve të 9 majit, me mbishkrimin “Fjalët janë të panevojshme”. Por është e rreme: në fakt është flamuri i Suvrov Ordin, një fjongo blu sovjetike.
Elementë interesantë në nivel kombëtar
Estonia
Në Estoni, një sasi e konsiderueshme e dezinformatave në gjuhën ruse buronte drejtpërdrejt nga deklaratat e ambasadës ruse për kryerjen e gjenocidit nga Ukraina në Donbass, ose për laboratorët sekretë të SHBA-së në Ukrainë, ose për masakrën në Buça që po inskenohej.
Një narrativë dezinformuese që synonte ekzagjerimin e ndjenjës rusofobike në BE – e cila u zbulua në Evropë në mars, por u zbeh në mënyrë progresive, në përgjithësi, gjatë javëve në vijim – u raportua si veçanërisht e rëndësishme në Estoni, ku burime të ndryshme ruse pretenduan një persekutim të vazhdueshëm – ose madje edhe gjenocid – që po ndodh kundër pakicës ruse në vend.
Narrativa e dezinformimit që synon refugjatët ukrainas – duke pretenduar se ata janë të dhunshëm dhe vjedhin burime nga popullsia e BE-së – është veçanërisht e rëndësishme në Estoni. Martin Laine, gazetar dhe kontrollues faktesh i Eesti Päevaleht, shpjegon: “Tashmë përpara luftës, Estonia kishte një komunitet disi të konsiderueshëm ukrainas. Pagat estoneze janë ndër më të lartat në Evropën Lindore dhe kjo ka krijuar një fluks punëtorësh emigrantësh ukrainas që jetojnë këtu. Kjo do të thoshte gjithashtu se shumë refugjatë ukrainas mund të lidheshin me familjet e tyre në Estoni, duke na bërë ne një destinacion më të dëshirueshëm për ta në krahasim me shtetet e tjera baltike. Statistikisht, ndihma e Estonisë në pritjen e refugjatëve ka qenë e dukshme. Për aktivistët dhe propagandën ruse, kjo ka qenë një terren i mirë për fushata dezinformuese dhe nxitje të konflikteve”.
Por nuk është vetëm propaganda ruse ajo që po përhap lajme të rreme për emigrantët. “Fatkeqësisht, fuqitë politike populiste të ekstremit të djathtë gjithashtu kanë marrë karremin, kështu që këto narrativa nuk përhapen vetëm nga aktivistët pro-rusë, por edhe në politikë.
Letonia
Në Letoni, tregimet më të rëndësishme të dezinformatave në gjuhën ruse pretendojnë se lufta është në të vërtetë e justifikuar, ekzagjerojnë pasojat negative ekonomike të luftës dhe kanë fokusin te refugjatët. Nga ana tjetër, narrativat që akuzojnë Zelensky-in dhe popullsinë ukrainase për simpatitë naziste nuk janë shumë të njohura.
Evita Purina, gazetare dhe kontrolluese e fakteve në Re:Baltica, thotë se lajmet e rreme për refugjatët përfaqësonin “narrativën kryesore të propagandës në mars dhe fillim të prillit”. “Një nga burimet kryesore janë videot e TikTok të postuara nga njerëz të rastësishëm që jetojnë në Letoni, Poloni, Moldavi etj”, thotë Purina. “Videot anonime të TikTok më pas ripublikohen në materialet e mediave shtetërore ruse si provë. Për shembull, agjencia ruse e lajmeve Ria Novosti publikoi një lajm të titulluar “Qytetarët e vendeve të ndryshme u zemëruan nga sjellja e refugjatëve ukrainas”, i cili nga ana e tij u ripublikua nga disa media të tjera në platforma të ndryshme. Refugjatët ukrainas sulmohen edhe nga anët e tjera, nga lajme të rreme që pretendojnë se nuk janë refugjatë të vërtetë, ose se janë në të vërtetë të pasur dhe për këtë arsye nuk kanë nevojë për ndihmë.
Për sa i përket ekzagjerimit të pasojave negative ekonomike të luftës dhe sanksioneve, një nga narrativat kryesore – krijuar dhe përhapur nga kanalet ruse dhe letoneze në rusisht – e paraqet Letoninë si të varur nga Rusia si një fqinj të madh (me të dhëna të pasakta) dhe kështu pretendon se do të ishte më mirë që vendi të përqendrohej te popullsia e tij në vend që të ndihmonte Ukrainën.
Një element i fundit interesant për situatën në Letoni, i theksuar nga Purina, lidhet me evolucionin e kanaleve të ndryshme të dezinformimit, të cilat kaluan nga përhapja e lajmeve të rreme të lidhura me pandeminë në lajme të rreme të lidhura me Ukrainën. Ndërsa ky është një fenomen i zakonshëm në BE, në Letoni ndryshimi shkaktoi që përhapësit e dezinformatave të humbnin ndjekësit, dhe si rezultat audienca e tyre sot “nuk është aq e madhe sa ishte gjatë pandemisë”, shpjegon Purina. “Rusia është shumë e njohur për letonezët, kështu që nuk është e lehtë të helmosh mendjet e njerëzve me propagandë lufte dhe gënjeshtra. Përhapësit kryesorë të dezinformatave janë të tjerët, si mediat ruse dhe blogerët e rastësishëm lokalë dhe rusë pro-Kremlinit. Shumica dërrmuese e dezinformatave përhapen në rusisht”.
Lituania
Në Lituani, tregimi i dezinformimit në gjuhën ruse për refugjatët ukrainas raportohet të jetë më pak i rëndësishëm se në Estoni dhe Letoni. Nga ana tjetër, narrativa për pasojat negative të luftës dhe sanksionet në ekonomi duket mjaft e fortë dhe synon si ekonominë evropiane në tërësi, ashtu edhe ekonominë lituaneze në veçanti.
Një tipar përcaktues i dezinformimit në gjuhën ruse për situatën ekonomike në Lituani – e theksuar nga Aiste Meidute, gazetare dhe kontrolluese e fakteve në Delfi – është një linjë lajmesh të rreme të përhapura nga televizionet shtetërore bjelloruse, që krijon një tregim të tërë rreth lituanezëve që blejnë mallra në pjesa më e madhe nga Bjellorusia dhe për nevojën e dëshpëruar të Lituanisë për të importuar mallra nga Bjellorusia. Këto pretendime janë të pabaza dhe ndikimi aktual i një ndalimi të plotë të mundshëm të eksporteve të mallrave të Rusisë dhe Bjellorusisë në Lituani vlerësohet të jetë minimal.
Bullgaria
Në Bullgari dezinformimi në rusisht është një fenomen mjaft i përhapur. “Meqenëse edhe bullgarishtja edhe rusishtja janë gjuhë sllave, dhe të dyja vendet kanë historikisht marrëdhënie të ngushta, është shumë më e lehtë që dezinformimi rus të arrijë te audienca bullgare sesa në Evropën Perëndimore”, shpjegon Rossen Bossev, gazetar dhe kontrollues faktesh i AFP-Proveri ( byroja bullgare e AFP).
Në përgjithësi, në Bullgari të gjitha narrativat e zbuluara në gjuhët e BE-së janë zbuluar edhe në rusisht (me përjashtimin e zakonshëm dhe të dukshëm të propagandës së luftës pro-ukrainase).
“Në përgjithësi, bullgarët mund të informohen përmes Telegram, Yandex dhe kanaleve të tjera për ngjarjet në Ukrainë dhe Rusi, në gjuhën ruse”, thotë Ruslana Margova. “Ndërkohë, ka disa gazeta të mëdha bullgare dhe media online që informojnë bullgarët për qëndrimin zyrtar të Kremlinit.
Ky ekspozim masiv i opinionit publik bullgar ndaj propagandës ruse mund të jetë një nga arsyet pse një studim i fundit i Eurobarometrit zbuloi në Bullgari normat më të ulëta të miratimit nga të gjitha vendet evropiane për dërgimin e ndihmës ushtarake nga BE-ja në Ukrainë, dhe e dyta (pas Qipros) më e larta. përqindja e njerëzve që nuk pajtohen se lufta është para së gjithash përgjegjësi e Rusisë.
Në një hetim të mëparshëm në lidhje me dezinformatat në lidhje me Covid-19, ne kemi raportuar tashmë se si Bullgaria është një nga vendet e BE-së me mjedisin më të favorshëm për përhapjen e lajmeve të rreme.
Konkluzioni
Që nga fillimi i luftës në Ukrainë, dezinformatat dhe propaganda pro-ruse qarkulluan ndjeshëm në BE. Deri më tani jemi fokusuar kryesisht në dezinformatat e përhapura në gjuhët e BE-së, por në këtë investigim ne
