Autor: Festim Rizanaj
(Autori është doktorant në Gazetari në Universitetin Anadolu)
Shfaqja e posterave politikë daton që nga revolucionet e shekullit të tetëmbëdhjetë dhe të nëntëmbëdhjetë. Gjatë Revolucionit Francez (1789–1799), posterat u shfaqën si një instrument i përdorur në betejën politike. Ato përdoreshin për të bërë njoftime dhe për të informuar rreth ngjarjeve. Posterat me format të vogël të ngjitur në mure ndihmuan për të krijuar vëmendjen e publikut për qëllimet revolucionare dhe për të mobilizuar njerëzit. Lufta e Parë Botërore lidhet me shfaqjen e posterave të famshëm që synojnë të rekrutojnë vullnetarë për ushtrinë dhe për promovimin e lidhjeve të luftës. Në Rusi, posterat përjetuan një zhvillim të jashtëzakonshëm me revolucionin e vitit 1917 dhe luftën civile. Me daljen e radios në vitet 1920, komunikuesve politikë iu pajisën një mjet të ri për t’iu drejtuar publikut. Megjithatë, posterat mbetën një instrument i rëndësishëm në përpjekjen për të influencuar publikun. Posterët edhe një herë patën një rol qendror në aktivitetet propagandistike para dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore. Në Gjermani, propaganda naziste mbështetej shumë në postera. Në vitet 1950, televizioni filloi përparimin e tij triumfal në botën e industrializuar. Reklamuesit e përqafuan me entuziazëm mediumin audiovizual, por televizioni mbeti i mbyllur për qëllime politike dhe ideologjike në shumë vende dhe ishte i hapur vetëm për reklamat lidhur me zgjedhjet. Kështu, posteri politik mbijetoi kryesisht në formën e tij të veçantë si poster elektoral. Shfaqja e partive politike dhe konkurrenca partiake stimuluan ngritjen e posterave elektorale. Krijimi i ekskluzivitetit universal dhe domosdoshmëria për t’u adresuar dhe për të fituar mbi elektoratin i dhanë një shtysë të dukshme posterave zgjedhore. Prandaj, më shumë se çdo instrument tjetër i fushatës, posterat mund të krijojnë vëmendje për zgjedhjet e ardhshme. Partitë dhe kandidatët që nuk përdorin postera rrezikojnë të mos bien fare në sy nga votuesit. Ata thjesht nuk janë të pranishëm.
Diskursi është një element konstituiv i politikës si praktikë shoqërore. Në fushatat elektorale, më konkretisht, gjuha dhe burimet e tjera semiotike përdoren në procesin e interpretimit të identitetit të një kandidati dhe përkujdesjes për mbështetjen e votuesve. Fjalimet publike, mitingjet dhe materialet propagandistike si, video dhe fotografi, janë të rëndësishme për të vendosur një marrëdhënie me votuesit dhe për të ndërtuar legjitimitetin e dikujt duke pohuar cilësitë – edhe pse mund ta bëjnë këtë edhe duke deautorizuar dhe delegjitimuar konkurrentët e tyre më të afërt. Propaganda elektorale synon të ndikojë në imagjinatën kolektive, duke i inkuadruar kandidatët në mënyra të veçanta, duke i paraqitur ata si të aftë për të ofruar zgjidhje për problemet që në mënyrë strategjike i vendosin në qendër të vëmendjes. Prandaj, zgjedhjet janë një proces bindjeje masive ku mjetet e diskursit publik vihen në punë drejt qëllimit përfundimtar.
Fotozheni elektorale
Fotografia politike luan një rol të rëndësishëm për të ndërtuar identitetin e një kandidati. Ndoshta për këtë arsye, Roland Barthes thekson se ato kanë “fuqi bindëse, e cila duhet të analizohet”. Fotografia politike përmban një atraktivitet të caktuar pasi përpiqet të krijojë një marrëdhënie ndërpersonale me shikuesin. Sipas Barthes, fotografia e një kandidati shkon përtej programit që duhet të ofrojë, ajo që kandidati shfaq nuk janë politikat e tij, por më shumë një këndvështrim i perceptuar për veten e tyre, “shëmbëlltyra e një kandidati vendos lidhje personale midis tij dhe votuesve; kandidati nuk ofron vetëm një program për gjykim, ai sugjeron një klimë fizike, një tërësi zgjedhjesh të përditshme të shprehura në një morfologji, veshje, pozë.” Me këtë ai thekson se imazhi i kandidatit është më i rëndësishëm se politikat e kandidatëve dhe fushata bazohet rreth portretizimit të tyre si mishërimi ideal moral që kërkon votuesi.
Megjithatë, Barthes na paralajmëron se llojet apo stilet e përfshira në fotografinë elektorale nuk janë të pasura në shumëllojshmëri. Ato do të kufizoheshin për të interpretuar statusin e tyre shoqëror ose respektin, nga një kandidat i djathtë me kostum dhe kravatë, për shembull, tek kandidatët më të majtë, të cilët, duke u përpjekur t’i bëjnë jehonë dëshirave të një brezi të ri, mund të paraqiteshin me veshje më të rastësishme. Lloji i dytë që do të interpretohet në fotografinë elektorale është intelektuali që Barthes e përshkruan si një kombinim i “mendimit dhe vullnetit, reflektimit dhe veprimit” dhe së fundi “personi i bukur” atributet fizike dhe pamja ofrohen si kredenciale apo ndoshta edhe dëshmi e aftësisë së tyre për të kryer funksionet që ata aspirojnë. Pra, sipas Barthes, këto fotografi përcjellin kryesisht tre lloje kuptimesh rreth një kandidati, pra një pjesëmarrësi i përfaqësuar në fotot elektorale, përkatësisht kandidati i respektuar, intelektuali dhe i pashmi.
“Photogénie électorale” (shqip është Fotozheni Elektorale) është një ese e shkruar nga kritiku dhe teoricieni i letërsisë franceze Roland Barthes, i cili synon të shqyrtojë tendencën e sistemeve bashkëkohore të vlerave shoqërore për të krijuar mite moderne. Eseja u publikua në vitin 1957 dhe Barthes shpjegon se si fotografia manipulon sistemin e shenjave që Saussure e përshkruan. Ai e fillon esenë me një deklaratë të vëzhgimit të tij për kandidatët politikë që duan të zgjidhen, bashkëngjitur një portret ose foto të fushatës së bashku me prospektin e tyre. Më pas ai vazhdon të thotë se këto portrete apo foto duhet të analizohen dhe zbërthehen sepse kandidatët besojnë qartë në fuqinë e tyre për të ndikuar në mendjen e votuesve. Edhe pse eseja e Roland Barthes është shkruar në vitet e 50-ta, kur shtypeshin posterat e gjatë në fushata elektorale, ajo ofron në esencë një mënyrë të leximit semiologjikë të fotografike elektorale. Ditët e posterave elektoral kanë ikur, por me epokën e internetit, fotografitë që ata zgjedhin të postojnë në rrjetet sociale janë po aq të rëndësishme. Nëpërmjet këtyre imazheve ata portretizojnë një pamje ideale të tyre duke shpresuar nëpermjet saj njerëzit të votojnë për ta. Në mënyrë që kjo të funksionojë, imazhet që ata përdorin duhet të tregojnë një rrëfim, me sa duket ato ndoshta do të mbesin vetëm një rrëfim.
Fotografia ose portreti ose figura e imazhit krijon një ndjenjë të intimitetit personal midis kandidatit dhe votuesve. Kjo sipas Roland Barthes rezulton që zgjedhjet të kthehen në natyrën e mëparshme paternaliste: “fotografia synon kështu të forcojë tehmelin paternalist të zgjedhjeve, natyrën e tyre ‘paraqitëse’, të shprishur nga sistemi proporcional dhe mbretërimi i partive (duket se e djathta e përdor më tepër se e majta). Prandaj fotografia elektorale është një pranim se procesi zgjedhor nuk është i drejtuar vetëm nga mendimi racional, por nga irracionaliteti. Votuesit nuk janë në dijeni për të parë se cilat janë motivet dhe veprimet e vërteta të kandidatëve përmes këtyre fotove elektorale, por të sheh votuesi atë çfarë duan kandidatët. Ajo që kandidatët na ofrojnë është një portret i një stili jetese që ne do të ishim të prirur ta pranojmë.
Pra, këto fotografi nuk janë një dritare në ideologjitë e kandidatëve, por një pasqyrë në të cilën kandidati mund të imagjinojë veten. Në shoqërimin me kandidatin pritet që votuesit të votojnë për vete nëpërmjet kandidatit. Roland Barthes e përshkruan këtë si delegim i votuesve dhe sipas tij, është një shembull i fotozhenetikës: “zgjedhësi shihet i shprehur dhe i heroizuar njëkohësisht, ai ftohet të vetëzgjidhet, ta ngarkojë mandatin që do ta jap për dikë tjetër me një transfertë të vërtetë fizike: ai delegon pikërisht ‘racën’ e vet.
Kandidatët që përfaqësojnë parti si partitë kombëtare duhet të përzihen në pamjen e veprimit dhe vullnetit, reflektimit dhe veprimit në të njëjtën kohë. Një kandidat i portretizuar me syze depërtuese u shfaqet votuesve si dikush që analizon një problem apo pengesë dhe kërkon zgjidhje rreth tij. Një portret me tre të katërtat (treçerekëshe ) e fytyrës së kandidatit që shikon lart dritën e mbinatyrshme e ngre kandidatin në piedestalin e malit Olimp, ku kontradiktat sociale nuk ekzistojnë dhe nëse ekzistojnë, kandidati kur zgjidhet do t’i zgjidh të gjitha çështjet. Fotografia këtu përdoret si një formë shantazhi për të joshur votuesit që të shoqërohen me imazhe të reflektimit të tyre tek kandidati ose duke përdorur mesazhe subkoshiente përmes këtyre portreteve për të rrëmbyer vota. Kandidati përdor përvojat e tij me shërbimet e ndryshme paraprake në mënyrë që votuesit t’i vijë keq për kandidatin dhe është pothuajse sikur votuesi po e shpërblen kandidatin për detyrat e tij pa marrë parasysh politikat e tij.
Pikat e tij kyçe të radhës kanë të bëjnë me pozën dhe përbërjen. Barthes, sugjeron se një drejtim i caktuar me të cilin përballet një kandidat, i bën jehonë qëllimit të perceptuar. Fotografia me fytyrë të plotë ose poza ballore shpreh depërtimin dhe sinqeritetin; “udhëheqësi i ardhshëm po shikon armikun, pengesën, problemin”. Ai prezanton edhe rekuizitën e faktorit, me shembullin e syzeve që e bëjnë kandidatin më të ‘kujdesshëm’. Ai më pas vazhdon të ekzaminojë fotografinë e fytyrës së treçerekëve, duke komentuar se zakonisht është poza e preferuar. Pothuajse, fotografitë treçerekëshe janë mbresëlënëse, gjë që “sugjeron tiraninë e një ideali”, siç thotë Barthes, “shikimi tretet plotë fisnikëri drejt së ardhmes, nuk përballet me asgjë, por zotëron dhe bën pjellor një ‘gjetiu’ të papërcaktaur me delikatesë…fytyra ngrihet drejt një drite mbinatyrore që e thërret, e ngre në hëpsirat e një humaniteti të lartë” gjë që e shtyn votuesin të besojë se kandidati ka në dorë përgjigjet dhe zgjidhjet e problemeve.
Një çështje tjetër kyçe që Barthes trajton është se personi mesatar nuk e lexon programin e kandidatëve dhe nuk është plotësisht në kontakt për atë që ata përfaqësojnë. Pra, për të joshur votuesin që nuk ka njohuri për fakte të tilla, ata luajnë me idenë që kandidati të jetë në të njëjtin nivel shoqëror-moral me votuesin (më shiko: ‘Unë jam si ti’). Barthes e thekson këtë si atë që është thelbësisht e gabuar me këtë sistem ndjeshmërie të portretizuar përmes mediave dhe ekipit të tyre elektoral. Fotografia, shkruan Barthes, zbulon “diçka të thellë dhe joracionale të shtrirë jashtë politikës”. Ai më tej shton se fotografia përbën “një armë anti-intelektuale dhe tenton të largojë ‘politikën’ (që do të thotë një grup problemesh dhe zgjidhjesh) në avantazh të një ‘mënyre të qenurit’, një statusi shoqëror-moral”. Për ta thënë këtë në gjuhën e politikës, zgjedhjet presidenciale kanë të bëjnë me “karakterin” (një “mënyrë të qenurit”), ose të paktën kështu paraqitet në media. Edhe pse gjatë zgjedhjeve qytetarët shpesh thonë se do të dëshironin të dinin më shumë për qëndrimin e një kandidati për çështjet që e rrethojnë, theksi në mbulimin e fushatës priret drejt çështjes së karakterit (“gjykimit”, “ashpërsisë”) mbi debatet politike—pra, debatet e çmendura. Fotografitë i shërbejnë funksionit të përforcimit të këtij statusi shoqëror-moral dhe ne shpesh shohim fushata që grinden për të përcaktuar kuptimin e një imazhi të caktuar. Barthes shton se “ajo që transmetohet përmes fotografisë së kandidatit nuk janë planet e tij, por motivet e tij të thella, rrethanat familjare, mendore, madje edhe erotike, stilin e jetesës duke qenë njëkohësisht produkt, shembull dhe karrem i tij”.
Barthes tani sjell disa faktorë të rinj në ekuacion. Duke qenë se roli i familjes është ndoshta faktori më i rëndësishëm në politikë, kandidatët nuk janë të pamëshirshëm me përfshirjen e familjes në fushatë, gjë që familja mesatare mund të kërkojë ndjeshmëri. Ai gjithashtu thekson një pikë të mirë kur flet për situata erotike, mesazhi që merret nga kjo është se vota thjesht mund t’i jepet kujtdo besohet se është më tërheqës ose ka familjen më tërheqëse, gjë që çon në pikën kyçe të radhës. “Një fotografi është një pasqyrë, tregon familjaren, të njohurën, i parashtron zgjedhësit vetë portretin e tij të qartësuar, të lartësuar, të ngritur në tip”. Barthes luan me idenë se kandidati paraqet një ngjashmëri në llojin e mjedisit shoqëror, një marrëdhënie të ngushtë me familjen, fenë etj: “ajo çka tregojnë në portretin e tyre pjesa më e madhe e kandidatëve tanë është një gjendje shoqërore, rehatia spektakolare e normave familjare, juridike, fetare,..”
Publiku i ekspozuar ndaj fotografive politike lidhet me to në një farë mënyre, kështu që, shoqëria voton për postera që premtojnë ndryshim, por jo në të vërtetë e dinë se çfarë është ndryshimi. Fotografia gjithashtu bëhet një objekt fetish në atë që ka një fuqi që ne ia caktojmë “në mënyrë magjike”. Kjo është arsyeja pse Barthes është kaq i rëndësishëm; sepse ne të gjithë duhet të jemi të vetëdijshëm për ideologjinë që na rrethon çdo ditë, dhe mënyra më e mirë për të qenë të vetëdijshëm për të është të kuptojmë se si funksionon me anë të analizës së Barthes, duke kuptuar se të gjitha këto gjëra që ne i marrim si të natyrshme janë në të vërtetë vetëm mitologji moderne.
Është interesante që Barthes nuk diskuton fotografi që theksojnë profilin. Ndoshta nuk ekzistojnë në fotografinë politike? Një profil mund të sugjerojë se diçka po fshihet? Ajo që është e mrekullueshme për Barthes është mënyra se si ai i eksploron këto koncepte dhe i çon ato më tej. Barthes, më shumë se të qenit një semiolog që bën lëvizjen drejt postmodernizmit, është një analizues i mprehtë i shoqërisë. Tek Barthes kemi fillimin e kalimit nga hermeneutika (çfarë do të thotë diçka) në semiologji (si do të thotë diçka).
Komunikim i imazhit dhe jo i politikave
Propaganda elektorale synon të ndikojë në imagjinatën kolektive, duke i inkuadruar kandidatët në mënyra të veçanta, duke i paraqitur ata si të aftë për të ofruar zgjidhje për problemet që i vendosin në qendër të vëmendjes në mënyrë strategjike. Prandaj, zgjedhjet janë një proces bindjeje masive ku mjetet e diskursit publik vihen në punë drejt qëllimit përfundimtar: garantimi i një vendi si përfaqësues në poste të veçanta legjislative siç janë vendosur në konfigurimin politik të një republike moderne.
Zgjedhjet lokale në Kosovë sapo përfunduan. Më shumë se kurrë faqet e rrjeteve sociale luajtën një rol kyç në paraqitjen e kandidatëve në fushatën e tyre. Fotografitë që ata zgjedhin të ngarkojnë kanë zëvendësuar formatin e posterit fizik që zbukuron fytyrën e tyre. Edhe pse fosterat fizik nuk munguan ato në rrjete sociale krijuan një diferencë. Fotografitë e kandidatëve për kryetar komunash u postuan në masë të madhe nëpër llogaritë e tyre, në faqet e partisë e grupeve mbështëtëse të krijuar për fushatë.
Lëvizja Vetëvendosje (LVV) zgjodhi që imazhi i kandidatëve për kryetar komune të pozicionohet në anën e djathtë. Kjo respektivisht bëhet me qëllim, pasi ne përgjithësisht i shikojmë gjërat nga e majta në të djathtë. Lëvizja Vetëvendosja preferojë që fotografitë e kandidatëve të saj për komuna t’i kompozojë në pozën e fytyrës treçerekëshe, përvec kandidatit të Gjilanit i cili ishte edhe në pozë me fytyrë të plotë ose ballore. Siç u diskutua më lart, Barthes do të besonte se kjo është që lexuesi të shohë një lider që shikon në një të ardhme të ndritur të prosperitetit ndër të tjera. Po ashtu, ai posedon zgjidhjen e problemeve me të cilën ballafaqohet votuesi i tij. Imazhet e kandidatëve në vete përmbajnë një buzëqeshje të lehtë e cila e bën shikuesin të ndihet i qetë, i bën ata të duan buzëqeshjen. Imazhi i kandidatit për kryetar të Gjilanit nga radhët e Lëvizjes Vetëvendosje me fytyrë të plotë shpreh depërtimin dhe sinqeritetin në raport me pengesat dhe problemet dhe pamje e tij me syze, sipas Barthes, krijonjnë imazhin e personit më të kujdesshëm.
Imazhet e kandidatët e Partisë Demokratike të Kosovës (PDK), kryesisht janë pozicionuar në të majtë të posterit, dy prej tyre në të djathtë dhe dy në pozë më fytyrë të plotë (ballore). Edhe kandidatët nga rradhët e Partisë Demokratike të Kosovës në imazhet e tyre shprehin një buzëqeshje të lehtë, thjeshtë për të krijuar një komunikim më relaksues me votuesit e tyre. Imazhi i kandidatit për kryetar të Prizrenit dhe atij të Malishevës është me fytyrë të plotë dhe të buzëqeshur por me duar të lidhura kryq. Duartë e lidhura kryq në komunikimin trupor simbolizojn pasigurinë dhe kalimin në mbrojtje të personit. Njëkohësisht, gjesti i tillë lexohet si ndërprerje e komunikimit me palën tjetër, ose indiferencë e plotë.
Imazhi i kandidatëve të Lidhjes Demokratike të Kosovës (LDK) është pozicionuar në anën e djathtë për të lehtësuar leximin e tyre. Imazhi i të gjithë kandidatëve është në pozë treçerekëshe perveq imazhit të kandidatit për kryetar të Prishtinës, Gjilanit dhe Pejës, i cili është në pozë me fytyrë të plotë, ballore.
Edhe kandidatët e Aleancës për Ardhmërinë e Kosovës kanë vendosur që imazhet e tyre të zënë hapësirë në anën e djathtë në posterat elektoral. Njëkohësisht imazhi i kandidatëve ishte treçerekëshe që nënkupton krijimin e një iluzioni për zgjidhjen e çdo problemi me të cilën ballafaqohen. Për dallim nga të tjerët kandidati për kryatarë të Gjakovë nga rradhët e AAK përdorë pozën ballore në posterin e tij elektoral por ka duart e lidhura me gishtat e ndërfutura. Njerëzit shpesh e marrin këtë gjest kur nuk mund ta bindin personin tjetër. Gjithashtu, kur ata janë të shqetësuar për atë që thonë ose dëgjojnë.
Ndër elementet tjera shoqërore-morale që kanë zënë hapësirë në fotografitë e kandidatëve për kryetar komune ka qenë familja. Disa nga kandidatët kanë publikuar foto të ndryshme me familjen dhe fëmijët e tyre duke nënkuptuar qëndrimin e tij social, si familjarë i mirë dhe i përshkushtuar ndaj familjes. Fëmijët e vegjël veprojnë si simbol i pafajësisë dhe kjo luan me emocionet e votuesit. Kur shohim një imazh të kandidatit me fëmijët e tij të stolisur me buzëqeshje, kjo i jep votuesit një tregues të rolit të tij në familje dhe rolit të tij si baba. Këtu duhet shtuar që kandidatë të caktuar konsiderohen me konceptin e shoqëror-moral të ‘babës’ duke u vlerësuar i tillë në të gjithë zonën e veprimit.
Gruaja po ashtu ka qenë element i cili është përdor gjatë fushatës në fotografitë e publikuar. Roli i gruas është bërë aq vendimtar sa ajo duhej ta shoqëroj kandidatin përkrah tij në tubime e takime të ndryshme që ai i zhvillonte. Ajo shihet si personi që e mbështet burrin e saj dhe nëse zonja e parë nuk është e një standardi për të udhëhequr dhe mbështetur bashkëshortin e saj, si është në gjendje kandidati të udhëheq me qytetin.
Një element tjetër shoqëror-moral që zë hapësirë në fushatën elektorale dhe në fotografitë e publikuar gjatë saj janë vizitat e bëra nëpër institucione fetare dhe takimet e zhvilluara me ta. Këto fotografi realizohen për krijimin e imazhit të mirë dhe të afërt me religjionin dhe pjesën e shoqërisë religjioze edhe pse në programet e atyre kandidatëve nuk kemi asnjë politikë në sferën e religjionit dhe jetës religjioze.
Shpesh herë kandidatët e përdorin ndjeshmërinë e luftës në imazhin personal elektoral, nëprëmjet fotografive të publikuara nga vizitat dhe homazhet e bëra në monumentet simbolizuese të luftës së fundit. Barthes, i quna këta kandidatë si të ‘të dekoruarit’ për shërbimet me uniformë dhe ku kandidati përdor përvojat e tij me shërbimin në mënyrë që votuesit t’i vijë keq për kandidatin dhe është pothuajse sikur votuesi po e shpërblen kandidatin për detyrat e tij pa marrë parasysh politikat e tij. Ku fotografitë e tilla, sipas Barthes “përbëjnë një shantazh të mirëfillltë vlerash morale: atdhe, ushtri, familje, nder, betejë”.
Teoria e Barthes mbi fotografinë dhe thirrjen elektorale është e rëndësishme tani më shumë se kurrë. Në një epokë ku fotografia është një nga format kryesore të komunikimit, ne duhet të mësohemi t’i lexojmë ato. Ndërsa fushatat janë bërë më të zgjuara dhe janë pasuruar me më shumë para dhe burime për to, ato kanë kuptuar se çfarë roli kryesor ka fotografia në mënyrën se si ne i shohim kandidatët. Drejtuesit e fushatës kanë përgjuar atë që votuesi dëshiron të shohë nëpërmjet shenjave dhe vlerave shoqërore-morale. Manifestet janë zëvendësuar me një fjalë të vetme, e cila ka për qëllim të përfaqësojë të gjitha bindjet e kandidatëve. Familja në veçanti është përdorur si një simbol dhe të gjitha konotacionet që ne i lidhim me familjen.
