Një teori konspirative i referohet një besimi ose shpjegimi që ia atribuon një ngjarje ose situatë një grupi ose organizate të fshehtë, të fshehur ose keqdashëse që punon prapa skenave për të arritur një rezultat specifik. Teoritë e konspiracionit shpesh përfshijnë nocionin e një komploti nga subjekte ose individë të fuqishëm për të manipuluar ngjarjet, për të shtypur informacionin ose për të kontrolluar shoqërinë.
Vlerësim si “Teori konspirative” marrin ato raportime mediatike të cilat shpërndajnë një përshkrim të rremë ose të paverifikueshëm të një dukurie, ngjarje ose një personi, duke e paraqitur atë si pjesë ose rezultat të një plani të fshehtë (“komplot”). Karakteristikë e këtyre raportimeve është se ato paraqesin një seri pretendimesh, të paraqitura si fakte, midis të cilave vendosen marrëdhënie shkak-pasojë, pa ofruar ndonjë provë të besueshme.
Disa karakteristika të zakonshme të teorive konspirative përfshijnë:
Mungesa e provave të besueshme: Teorive të konspiracionit shpesh u mungojnë prova të besueshme për të mbështetur pretendimet e tyre. Ato mund të mbështeten në rrëfime anekdotike, thashetheme ose burime të pa verifikuara informacioni, në vend të dëshmive të besueshme dhe të verifikueshme. P.sh. Mediat në gjuhën serbe hedhin pretendimin se “autoritetet e Prishtinës po përdorin islamikët radikalë në njërën anë për të ushtruar presion ndaj serbëve të Kosovë”. (këtu)
Konfirmim i paragjykimit: Teoritë e konspiracionit shpesh u bëjnë thirrje individëve që tashmë kanë besime ose dyshime të caktuara, dhe ato mund të përforcojnë paragjykimet ose dyshimet ekzistuese në vend që të bazohen në prova objektive. P.Sh. Në internet është publikuar një video-material me anë të së cilit pretendon se rep artisti Tupac Amaru Shakur është ende gjallë. Pas verifikimit është vërtetuar se fotografitë janë të montuara.(këtu)
Refuzimi i informacionit kryesor: Teoritë e konspiracionit shpesh refuzojnë ose hedhin poshtë informacionin kryesor, opinionet e ekspertëve ose faktet e vërtetuara që kundërshtojnë ose sfidojnë narrativën e konspiracionit. Kjo mund të rezultojë në refuzimin e njohurive të pranuara gjerësisht shkencore, historike ose shoqërore. P.sh. Në internet është publikuar një publikuar një pretendim rreth emrit të pijes së gazuar “Pepsi”, se leximi mbrapsht i saj, krijon fjalën angleze “Isded” që ka kuptimin “Is dead”, e që në gjuhën shqipe do të thotë “i vdekur”. Refuzohet informacioni kryesore se emri “Pepsi” rrjedh nga emërtimi i enzimës së tretjes “pepsin” (greqisht pepsis). (këtu)
Shpjegime komplekse dhe të përpunuara: Teoritë e konspiracionit shpesh përfshijnë shpjegime komplekse dhe të përpunuara që kërkojnë supozime të shumta, kërcime logjike dhe spekulime. Ato mund të përfshijnë rrjete të ndërlikuara lidhjesh dhe mbulime të supozuara, të cilat mund të jenë të vështira për t’u verifikuar ose hedhur poshtë. P.sh. Në media është publikuar pretendimi i konspiracionistit Alfred Cakos, se në fund të tetorit apo fillim të nëntorit, do të kemi 10 ditët e errësirës, do të zhduket interneti”. (këtu)
Thirrje emocionale: Teoritë e konspiracionit shpesh mbështeten në tërheqjen emocionale, duke përdorur frikën, mosbesimin, dyshimin ose emocione të tjera të forta për të mbledhur mbështetje dhe ndjekës.P.sh. Në internet janë publikuar Imazhe që pretendojnë se “The Simpsons ka parashikuar agresionin rus në Ukrainë”. Pas verifikimit është vërtetuar se fotografitë janë të montuara. (këtu)
Është e rëndësishme t’i qasemi teorive të konspiracionit me mendim kritik, skepticizëm dhe arsyetim të bazuar në prova. Ndërsa është e natyrshme që njerëzit të pyesin dhe të kërkojnë shpjegime alternative për ngjarjet, është thelbësore të mbështeten në burime të besueshme informacioni, pretendime të verifikimit të fakteve dhe të shmangin përfundimet e shpejta të bazuara në besime të pabaza ose informacione të pa verifikuara. Është gjithashtu e rëndësishme të jemi të vetëdijshëm për ndikimin e mundshëm negativ të teorive konspirative, të cilat mund të kontribuojnë në përhapjen e dezinformatave, ndarjen në shoqëri dhe gërryerjen e besimit te institucionet dhe burimet e besueshme të informacionit.
